Pierwszym punktem na trasie spaceru była Pomorska 16. W drugiej połowie XIX wieku gmina żydowska starała się o plac w tym miejscu. Miała na nim stanąć synagoga postępowa. Ostatecznie została wybudowana u zbiegu ulic Promenadowej 2 i Zielonej 8.
Przed wojną działała tu szkoła żeńska, Gimnazjum imienia Emilii Szczanieckiej, gdzie uczyły się zarówno Żydówki, jak i Niemki, a dziś w budynku mieści się IV Liceum Ogólnokształcące (mające tę samą patronkę) i Planetarium im. Arego Sternfelda.
Ary Sternfeld (1905-1980) urodził się w Sieradzu. Do Łodzi przeniósł się w 1914 roku. Zdał tu maturę, a studia ukończył we Francji. W naukowym świecie jest znany jako autor "Wstępu do Kosmonautyki".
MARCIN STĘPIEŃ
Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi ma swoją siedzibę przy ulicy Pomorskiej 18. Kupiła ten budynek w 1936 roku. Opuściła go w czasie II wojny światowej, a odzyskała w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Dziś działa tu m.in. przedszkole, w którym uczą się dzieci członków gminy.
Borys Weininger opowiedział w tym miejscu o edukacji w kulturze żydowskiej. Odpowiednikiem szkoły podstawowej jest "cheder" (hebr. "pokój"). Naukę w chederze rozpoczynają pięcioletnie (a nieraz nawet trzyletnie) dzieci. Uczą się tu języka hebrajskiego. Chłopcy, którzy ukończą 13 lat kontynuują edukację w "jesziwie", szkole religijnej. Dziewczęta przed wojną uczęszczały do szkół przygotowujących ich do prowadzenia domu.
Ulicą chederów była Solna (prywatna ulica Saltzmana). Działały tu prywatne domy modlitwy i tętniło życie chasydzkie. Podobno przed wojną w każdej kamienicy przy ulicy mieścił się cheder. Na jej końcu działa również szkoła, w której dziewczęta uczyły się języka francuskiego, geografii i gry na skrzypcach. Z ulicy Jakuba na Solną przeniosła się Powszechna Szkoła Elementarna nr 1, którą opiekował się Herman Konstadt.
MARCIN STĘPIEŃ
Spacerowicze na dłuższą chwilę zatrzymali się przy ulicy Pomorskiej 48. Pod koniec XIX wieku działa tu żydowska szkoła religijna Talmud Tora, a w późniejszym okresie szkoła rzemiosł dla ubogiej młodzieży żydowskiej. W dwudziestoleciu międzywojennym w gimnazjum męskim pod tym adresem chłopcy uczyli się tkactwa, mechaniki i nauk humanistycznych. Dziś gospodarzem budynku jest Uniwersytet Łódzki. O jego historii przypomina tablica ufundowana przez absolwentów, którzy tworzyli przemysł włókienniczy w Izraelu.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Budynek zaprojektował Gustaw Landau-Gutenberg. Niewielką przesadą będzie nazwanie go architektem całej przedwojennej Łodzi.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Po drodze rzucamy okiem na budynek przy ulicy Anstadta 7, w którym mieści się znane z wysokiego poziomu nauczania matematyki XII Liceum Ogólnokształcące. Gmach w stylu modernistycznym wzniesiono na potrzeby Gimnazjum Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich. Młodzież miała zacząć w nim naukę 1 września 1939 roku. Kiedy Niemcy weszli do Łodzi zajęli budynek. W czasie wojny działało tu gestapo, a po 1945 roku przez 11 lat swoją siedzibę miał tu Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.
Zanim skręcimy w ulicę Kamińskiego zatrzymujemy się by z oddali przyjrzeć się budynkowi VIII Liceum Ogólnokształcącego przy Pomorskiej 105. Gmach, zaprojektowany przez Gustawa Landau-Gutenberga, wzniesiono na terenie zakupionym przez Ernestyne Ginsberg, która chciała otworzyć tu przytułek dla żydowskich wdów i niepełnosprawnych kobiet. Ale kiedy budynek powstała, a pomysłodawczyni zmarła, odkupiło go Towarzystwo Społeczne Polskiego Gimnazjum Męskiego w Łodzi. Uczył tu Mieczysław Jastrun. Do szkoły uczęszczał m.in. Stanisław Mikulski i Jerzy Pomianowski.
Przed wojną ulica Kamińskiego była Magistracką. Zatrzymujemy się pod numerem 21. Działała tu pierwsza dwujęzyczna szkoła polsko-hebrajska, I Gimnazjum Męskie Towarzystwo Żydowskich Szkół Średnich. W programie oprócz języka polskiego i typowych przedmiotów szkolnych była kultura i historia żydowska. Maturzyści zdawali egzaminy w dwóch językach. Pod numerem 22 działało z kolei II Gimnazjum Męskie Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich. Założycielem Towarzystwa zrzeszającego szkoły był Markus Braude.
MARCIN STĘPIEŃ
Wycieczka kończy się przy ulicy Narutowicza 68. Dziś swoją siedzibę ma tutaj Rektorat Uniwersytetu Łódzkiego. W okazałym gmachu, który w 1904 roku zaprojektował Gustaw Landau-Gutenberg, mieściła się Szkoła Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi. Założyli ją m.in. Izrael Poznański, Edward Herbst i Alfred Biedermann. Jej absolwentami byli Marian i Kazimierz Brandysowie, pisarze i Zygmunt Hertz, jeden z założycieli paryskiej "Kultury" i najbliższych współpracowników Jerzego Giedroycia.
materiały Uniwersytetu Łódzkiego
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze