Ostatni weekend w Prexerze. Trochę bunkier, trochę centrum świata

Michał Kędzierski, w latach 2008-2015 kierownik Biura Informacji i Promocji Uniwersytetu Łódzkiego:

Byłem pomysłodawcą, by Uniwersytet Łódzki nawiązał współpracę z Topografiami. Podczas pierwszej kadencji pana rektora prof. Włodzimierza Nykiela, pojawiła się otwartość na organizacje pozarządowe. Łukasz Biskupski i Agata Zysiak z Topografii zrobili na nas bardzo dobre wrażenie. Chociaż nie posiadali zaplecza instytucjonalnego, mieli nieszablonowe spojrzenie na miasto i ciekawe pomysły, które nawiązywały do dziedzictwa Łodzi. Było to świeże i nowatorskie.

Mam stamtąd same dobre wspomnienia. To była bardzo dobra symbioza organizacji pozarządowej z dużym partnerem instytucjonalnym, jakim był Uniwersytet Łódzki, który dał wsparcie i markę.

Najbardziej zapamiętałem projekcje filmu "After the Factory". Przyszło mnóstwo osób, by obejrzeć film o Detroit, w którym mieszkańcy biorą skrawki miasta w swoje ręce i je zmieniają. W żadnym innym miejscu ten przekaz nie wybrzmiałby tak jak w Prexerze. Pamiętam też koncert charytatywny dla czteroletniego Oliwiera, który wymyślili studenci. Zagrała grupa Overhood, która dla tego nieszczęśliwego dziecka nagrała specjalny utwór. Miałem poczucie, że robimy coś dobrego.

Wojtek Wojtysiak, dyrektor kina Bodo i były menadżer kina Cytryna:

Wspominam to miejsce wyjątkowo ciepło, mimo że ciepło nigdy w nim nie było. Była tam niezliczona liczba dziwnych imprez.

Do Prexera po raz pierwszy trafiłem trzynaście lat temu. Słuchałem tam pierwszego wykładu na politologii. Tam też miałem pierwsze egzaminy. Gdy w 2009 r. kino Cytryna przeniosło się z Zachodniej do Prexera, podczas wymiany foteli znajdowaliśmy ściągi. Zdarzały się też inne niespodzianki. Okazało się, że sala była źle zaprojektowana i osoby siedzące w ostatnim rzędzie zasłaniały okienko projekcyjne.

Topografie też miały przygody. Gdy robili remont, Przemek Górski co pewien czas krzyczał, że coś odkrył. Budynek był częściowo nierozbieralny. Usunięcie jednej ściany groziło zawaleniem się całości, a druga była zrobiona z gazobetonu, czyli nie dało się jej tknąć nawet wiertarką udarową. W niektórych miejscach Prexer jest jak bunkier, a w innych wrażliwy i delikatny.

Fot. Wojciech Wojtysiak

Mimo surowości było to miejsce mocno magiczne. Gdy jeszcze Topografie nie wprowadziły się do Prexera, mieliśmy przygody z paniami w ochronie, które o pewnej godzinie po prosu gasiły nam światło, nie rozumiejąc, że w budynku działa kino.

Trzy lata temu Cytryna została zamknięta, ale to, czego się w niej nauczyłem, wykorzystuję do dziś. Gdyby nie Cytryna w Prexerze, kino Bodo już dawno zostałoby zamknięte.

Martyna Dominiak, Avaaz:

To, co wyróżnia Prexer, to otwartość. Jak trzeba, to Prexer przyjmie trzydziestkę dzieciaków i urządzi im pokaz filmowy albo ugości kooperatywę spożywczą i przez wiele dni w korytarzu będą zalegać kilogramy buraków, ziemniaków i śliwek. Różnorodność inicjatywy, które gościł Prexer, jest niespotykana.

Sześć lat temu pomagałam w remoncie Prexera, więc byłam związana z nim od początku, ale kiedy zaczęłam wynajmować biurko, związałam się jeszcze bardziej. Mam wielu znajomych w innych miastach i wiem, że bardzo trudno jest o taką fajną atmosferę, jaka jest w Prexerze. W wielu miejscach panuje bardziej biznesowy i niekoniecznie przyjacielski klimat. Chociaż dużo ludzi, pracujących w Prexerze lubi ciężko pracować, jest tam swobodnie. Można pogadać, pójść na obiad i zaprzyjaźnić się. Dla mnie było to wymarzone miejsce do pracy: blisko domu i różnych miejsc, do których chodziłam uprawiać sport albo coś zjeść. Takie trochę centrum świata.

Prexer pomagał studentom ASP, bo mogli organizować w nim wystawy. Pomagał wystartować budżetowi obywatelskiemu. Ekipa z Prexera pomagała pisać wnioski, gdy mieszkańcy jeszcze nie do końca wiedzieli jak to robić. Bez Prexera nie byłoby obywatelskiej aktywności i wiedzy.

Hanna Gill-Piątek, była kierowniczka Świetlicy Krytyki Politycznej w Łodzi:

Do dziś mam w domu zdjęcia z wystawy lomografii.

To było pierwsze z prawdziwego zdarzenia centrum społeczne stworzone w bardzo nieprzyjaznym otoczeniu. Gdyby nie Prexer nie byłoby dużej ilości życia społecznego. Można tam było zorganizować coś fajnego, artystycznego lub paraartystycznego - miejsce było otwarte. Nie było ani za strasznie, ani za ładnie. Taka przestrzeń półskłotowa.

Prexer wystartował mniej więcej w tym samym czasie co Świetlica Krytyki Politycznej, ale nigdy nie było między nami konkurencji. Dzieliliśmy się debatami jak w przypadku "Strzelaj lub emigruj", podczas których dyskutowano o strategii dla Łodzi, która początkowo była potworkiem.

Fot. Marcin Stępień / Agencja Gazeta

W Prexerze nigdy nic nie ginęło. Gdy Topografie robiły Miastograf, pokazałam Marcie Madejskiej kopertę ze zdjęciami taty i skrzynkę ze starszymi fotografiami rodziny. Marta wzięła kopertę, ale skrzynki nie chciała. Zostawiłam ją tam jednak i długo nie odbierałam. Gdy się zgłosiłam, Marta była pewna, że już ją wzięłam. Szukałam w szafie w urzędzie miasta, gdzie pracowałam, w domu, w miejscach, gdzie były konsultacje - nigdzie nie było. Kilka dni temu Marta napisała, że skrzynka się znalazła. W Prexerze można więc wszystko spokojnie zostawić. Najwyżej znajdzie się za kilka lat.

Jeżeli Uniwersytet Łódzki rozwiązał umowę z Prexerem, to źle świadczy o uniwersytecie. Na miejscu uczelni chuchałabym i dmuchała na takie miejsce. Nie było jednak widać, by chciano wykorzystać tę energię.

Gregor Gonsior, artysta:

Łukasz Biskupski z Topografii zaproponował mi zrobienie wystawy na otwarcie Prexera w ramach III Festiwalu Działań Miejskich Miastograf. To była w ogóle moja druga duża wystawa w życiu. Mieszkałem jeszcze w Łodzi i od razu pojechałem na Pomorską zobaczyć co to za miejsce. Gdy zobaczyłem budynek, byłem megazajarany. Klimat był surowy i komunistyczny. Podobało mi się. Mocno się przygotowywałem. Były rysunki, ogromne instalacje.

Dobrze wspominam warsztaty malowania sprejem z młodymi ludźmi, gdy pomalowalismy prexerowego żuka.

Fot. Stowarzyszenie Topografie

Bywałem też na imprezach muzycznych w Prexerze, zwłaszcza te, które organizował Marcelo Zammenhoff: samplery z lat 80. i proste dźwięki. Panował na nich inny klimat niż w przestrzeniach klubowych.

Cenię to, że w Prexerze były spotkania o historii Łodzi. Przychodzili na nie studenci, którzy w mieście są tylko podczas nauki, a później wyjeżdżają. Dzięki temu mogli zabrać ze sobą jakąś wiedzę.

Zawsze czułem, że ludzie z Prexera są zaangażowani i chcą działać dla miasta. Trzymam kciuki, żeby znaleźli jeszcze lepszą lokalizację.

Anna Jurek, Spunk Fundacja Nowoczesnej Edukacji - wydawca "Miasta Ł":

Tam jest tyle dodatkowych inicjatyw, że zawsze dowiesz się czegoś nowego.

To, co mi się podoba w Topografiach, to dobór osobowości. W stowarzyszeniu działają ludzie o różnych światopoglądach: od prawa do lewa, religijni i niereligijni. A mimo to można w Prexerze toczyć długie, merytoryczne i życzliwe rozmowy na tematy przeróżne. Nigdy nie ma złych emocji, co dziś jest powszechne w publicznej rozmowie. Można porozmawiać z każdym na każdy temat i są to rozmowy wzbogacające. Te osoby są tak fajne i ciekawe, że jeśli jesteś blisko, szybko wciągają cię w swoje działania. Włączyłam się w zbieranie historii mówionych, które koordynowała Marta Madejska. Rozmawiałam z panią, która mieszkała w famułach przy Ogrodowej i światło z fabryki oświetlało jej mieszkanie nawet w nocy, przez co jako dziecko bała się ciemności.

Fot. Tomasz Stańczak / Agencja Gazeta

Jak zaczęliśmy się kolegować ze świetlicą środowiskową przy Pomorskiej 54, to dzieciaki przychodziły do nas oglądać filmy, jeść obiady, brały udział w warsztatach. Wyobraź sobie: siedzisz, pracujesz i widzisz przez okno idące dzieci do szkoły, które do ciebie machają albo wchodzą do środka i zagadują.

To znakomite miejsce do pracy. Masz grupę ludzi, którzy są ciekawi, zabawni i szalenie inteligentni. Mogę przyjść do Prexera o każdej godzinie dnia i nocy. Jak się jest zmęczonym, to można się zdrzemnąć na kanapie i ktoś ci przykryje albo kupi bułkę. Takie poczucie wspólnotowości i fajnej życzliwości.

Zuzanna Bociąga, Swing Załoga

Dla mnie to historyczne miejsce. Przez pewien czas Prexer domem dla swinga. Gdy razem z Marią Mucha zaczynałyśmy organizować w nim "Niedzielne wprawki swingowe", nikt w Łodzi nie tańczył lindy hopa. Z czasem nasze zajęcia przeradzały się w spotkania towarzyskie. Nierzadko przychodziło nawet 60 osób, by w niedzielny wieczór trochę się wyczilować i w sali galeryjnej było naprawdę tłoczno. Ludzie z Topografii byli zawsze otwarci na nowe inicjatywy. Gdy chciałyśmy zorganizować pokaz czarno-białych filmów z lat 30., nikt w Prexerze nie miał z tym problemów, a jeszcze udostępnili nam sprzęt.

W Prexerze odbyły się nasze pierwsze warsztaty, na które zaprosiłyśmy profesjonalnych instruktorów z Warszawy, a z innych miast przyjechali ludzie, żeby wesprzeć lindy hopa w Łodzi. Przyjezdni byli zauroczeni Prexerem.

Gdyby nie Prexer nie poznałabym wielu osób, z którymi dziś tworzę Swing Załogę.

Jarek Ogrodowski, Instytut Rozwoju Miast:

Prexer to jest przestrzeń, w której można robić rzeczy niezwykłe i wydawałoby się powiązane ze sobą: coworking, galeria, spotkania dla mieszkańców, debaty, kampania dla budżetu obywatelskiego. To modelowy przykład, jak organizacja pozarządowa może wpisać się w krajobraz miasta, jeśli tylko otrzyma lokal. Pracując w Instytucie Rozwoju Miast, podawałem Prexer jako przykład rewitalizacji - przestrzeni, która promieniuje na zewnątrz i przyciąga ludzi.

Najbardziej zapamiętam nietypowy położenie Prexera, które sprawiało, że podczas ulewy był regularnie zalewany. Wszystko przez to, że podwórko na tyłach znajdowało się wyżej niż budynek. Gdy zapomniało się podnieść kartę, to cała woda lała się do środka. Trzeba było stawiać niemal "wały przeciwpowodziowe", żeby ratować dobytek.