Top10 najważniejszych kompleksów fabrycznych Europy [ZDJĘCIA]

Augsburg to jedno z największych miast Bawarii, położone nad rzeką Lech. Od końca XVIII wieku zaczął się rozwijać miejscowy przemysł włókienniczy. Od lat 1860. większość przedsiębiorstw budowano na wschodnim przedpolu fortyfikacji miejskich, co sprawiło, że zaczęto go nazywać Texilviertel.

Przy dwóch największych z nich - AKS i SWA - powstały rozległe zespoły mieszkalne. W przypadku AKS (Augsburger Kammgarn-Spinnerei) obejmował on 44 domy z 355 mieszkaniami, wille dyrektorów, zakład kąpielowy, bibliotekę, ochronkę oraz ambulatorium lekarskie. Natomiast w skład kompleksu SWA (Mechanische Baumwollspinnerei und Weberei Augsburg) wchodziły nie tylko monumentalne obiekty produkcyjne autorstwa wybitnych architektów, ale także duża liczba domów mieszkalnych dla robotników, urzędników i kadry technicznej oraz willa dla dyrektora.

Delmenhorst to miasto na terenie północnych Niemiec, położone w Dolnej Saksonii nad rzeką Delme w odległości 10 kilometrów na zachód od Bremy. W 1884 roku powstało tutaj przedsiębiorstwo Norddeutsche Wollkämmerei und Kammgarnspinnerei (NW&K). Na początku XX wieku w zakładach w Delmenhorst powstawało 25 procent światowej produkcji przędzy wełnianej, a zatrudnienie wynosiło 4.500 osób.

Dobra koniunktura oraz coraz większe zyski pozwoliły na budowę osiedla robotniczego i związanych z nim budynków społeczno-kulturalnych, między innymi przedszkola, biblioteki, łaźni, szpitala i sklepu spółdzielni robotniczej z własną piekarnią. W 1898 roku powstał hotel dla pracujących w fabryce dziewcząt z krajów Europy Wschodniej - głównie Czech, Galicji i Śląska.

Colònia Güell zlokalizowana jest w gminie Santa Coloma de Cervelló, 12 kilometrów na zachód od centrum Barcelony. Budowę zakładu i osiedla dla robotników rozpoczęto w 1890 roku. Zespół fabryczno-mieszkalny w Colònii Güell zajmował powierzchnię około 24 hektarów w tym ponad 90 domów robotniczych, a także budynki o bardzo bogaty program społeczno-kulturalnym (m.in. teatr, biblioteka, szkoły i klub sportowy).

Należy podkreślić, że to dzięki dochodom z tej fabryki Eusebi Güell mógł roztoczyć mecenat nad twórczością słynnego katalońskiego architekta - Antonio Gaudíego. Zaprojektował on na północnym skraju osiedla, wśród zieleni, najlepiej znaną budowlę całego zespołu - kaplicę. Był to jeden z najciekawszych i najoryginalniejszych jego projektów. Tym bardziej, że Gaudí traktował budowę jako swoisty poligon doświadczalny, eksperymentując z różnymi rozwiązaniami, stosowanymi później w słynnym barcelońskim kościele Sagrada Familia.

Jarosław to ważny ośrodek miejski, leżący 250 kilometrów na północny-wschód od Moskwy, u ujścia Kotorośli do Wołgi. W pierwszej połowie XVIII wieku na południe od miasta założono manufakturę lniarską, która spłonęła w 1845 roku. Dwanaście lat później zabudowania nabyli przedsiębiorcy moskiewscy i założyli spółkę pod nazwą Towarzystwo Wielkiej Jarosławskiej Manufaktury Wyrobów Bawełnianych. Bezpośrednio nad rzeką wzniesione zostały dwa główne budynki produkcyjne - pięciokondygnacyjna przędzalnia od długości około 175 metrów oraz sześciokondygnacyjna tkalnia o długości około 260 metrów.

Główną część osiedla stanowiło sześć dużych, trzykondygnacyjnych budynków wielorodzinnych o charakterze koszarowym. W 1903 roku ponad połowa z 9.000 pracowników mieszkała w domach przyfabrycznych. Standard można ocenić jako bardzo niski w porównaniu z innymi krajami europejskimi: 6-8 osób w jednej izbie albo dwie rodziny, a i tak były to lepsze warunki niż mieszkania wynajmowane na wolnym rynku. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, iż w jednym z oddziałów fabryki pracowała Walentyna Tiereszkowa - pierwsza kobieta, która odbyła lot po orbicie okołoziemskiej.

Jonsered to miejscowość w zachodniej Szwecji nad rzeką Säve, 12 kilometrów na wschód od centrum Goteborga. Jej rozkwit był całkowicie związany z rozwojem przedsiębiorstwa, założonego przez Williama Gibsona, przemysłowca szkockiego pochodzenia.

Fabrykę uruchomiono w 1833 roku, a największy jej rozkwit przypadł na lata 1860-1890. W tym okresie powstała główna część osiedla robotniczego. Duże domy z nietynkowanej cegły wzniesiono wzdłuż alei łączącej fabrykę i kościół. Program funkcjonalny obejmował także m.in. sklepy, szkołę, przytułek i szpital. W pewnej odległości od zespołu wzniesiono rezydencję właścicieli.

Narwa to miasto położone na granicy estońsko-rosyjskiej, nad rzeką o tej samej nazwie. W 1857 roku niemiecki przedsiębiorca Ludwig Knoop założył tutaj fabrykę Kreenholm, która z czasem stała się jednym z największych na świecie przedsiębiorstw bawełnianych - w 1900 roku w fabryce pracowało około 10.000 robotników.

Osiedle, skupione wokół fabryki, było niemal samowystarczalne. Jego program funkcjonalny obejmował szkoły, przedszkole, szpital, piekarnię, własne ujęcie wody, a nawet areszt. Właściciele przedsiębiorstwa ufundowali także kościół luterański i cerkiew prawosławną. Główną oś rozległego założenia stanowiła droga łącząca Kreenholm z Narwą. Jej długość wynosiła ponad kilometr.

Rozwój przestrzenny przedsiębiorstwa, należącego do Karola Scheiblera, rozpoczął się w 1854 roku wraz z uruchomieniem pierwszej fabryki przy Wodnym Rynku w Łodzi. W jej sąsiedztwie w ciągu następnego dziesięciolecia zbudowano pałac oraz pierwszy w Łodzi (i jeden z pierwszych w Polsce) zespół domów robotniczych. Kluczowy okres rozwoju przedsiębiorstwa rozpoczął się po roku 1870, kiedy Scheibler nabył pobliskie posiadło Księży Młyn. Została tam wzniesiona fabryka, stanowiąca centrum nowego założenia urbanistycznego, obejmującego osiedle domów robotniczych oraz dom Edwarda Herbsta, dyrektora i współwłaściciela przedsiębiorstwa.

W następnych latach powstawały kolejne domy dla robotników, a program funkcjonalny osiedla wzbogacono o szkołę, sklep, budynek straży pożarnej, szpital, a także salę taneczną i inne obiekty o charakterze edukacyjno-kulturalnym. Kolejne inwestycje obejmowały tkalnię przy ulicy Kilińskiego oraz oddział wykańczalni, które uzyskały ostateczny kształt na początku XX wieku. Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa powstawały kolejne budynki mieszkalne dla robotników - do roku 1912 przedsiębiorstwo Scheiblera zbudowało 83 domy liczące łącznie 1147 mieszkań.

Miluza, drugi co do wielkości ośrodek miejski Alzacji, położona nad dopływami Renu, Doller i Ill, była ważnym centrum przemysłu włókienniczego. W latach 1760. w mieście i okolicy działało 15 manufaktur bawełnianych. W 1800 roku rozpoczął się największego przedsiębiorstwa - Dollfus-Mieg et Cie (DMC) Najważniejszym osiągnięciem przemysłowców z Miluzy była ich działalność na rzecz poprawy warunków mieszkaniowych dla robotników pracujących w ich przedsiębiorstwach.

Pierwsze osiedle w mieście powstało już w latach 1835-1836. W 1853 roku, z inicjatywy Dollfusa zostało założone Société mulhousienne des cités ouvrières (SOMCO), którego podstawowym celem było wspólne finansowanie budowy osiedli domów robotniczych przez miejscowych przemysłowców. Do roku 1895 na 60 hektarach wzniesiono 1.240 domów. Mieszkało w nich około 10.000 ludzi, co stanowiło około 15 procent populacji aglomeracji miejskiej Miluzy.

Saltaire to północno-zachodnie przedmieście Bradford w Yorkshire w północnej Anglii, położone nad rzeką Aire i kanałem łączącym Leeds z Liverpoolem. Tytus Salt - przemysłowiec a jednocześnie burmistrz Bradford - zdecydował się wybudować nową fabrykę. Do wyboru takiego radykalnego rozwiązania skłoniły go problemy z prowadzeniem rozproszonego przedsiębiorstwa w zatłoczonym mieście. Natomiast przekonania religijne sprawiły, iż obok fabryki od początku planował zbudować osiedle dla robotników, mając między innymi na względzie poprawę warunków bytowych.

Realizacja przedsięwzięcia trwała w latach 1851-1868. Największym obiektem produkcyjnym była monumentalna przędzalnia o 166-metrowej elewacji. Osiedle obejmowało 800 domów oraz liczne budynki o charakterze społeczno-kulturalnym, skupione wzdłuż głównej ulicy i placu miejscowości. Zespół jest wpisany na listę światowego dziedzictwa.

Żyrardów to miasto położone około 45 kilometrów na wschód od Warszawy. Jego powstanie i rozkwit były ściśle związane z założeniem i rozwojem fabryki lniarskiej. Najważniejszy okres rozwoju przypada na okres 1857-1914, kiedy przedsiębiorstwo należało do Hiellego i Dittricha. Zapoczątkowana na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku działalność planistyczna i budowlana doprowadziła do powstania rozległego zespołu, którego dominantą stał się kościół wzniesiony przy głównym placu.

Na terenie zaplanowanego z rozmachem osiedla wzniesiono łącznie 130 domów mieszkalnych, zapewniając mieszkanie dla większości robotników i ich rodzin. Najwięcej budynków powstało w latach 1870-1896. Odrębną enklawę stanowiły domy kadry zakładu, wraz z willami dyrektorów i właścicieli. Do pierwszego dziesięciolecia XX wieku wzniesiono także liczne budynki o bogatym programie funkcjonalnym (m.in. szpital, 3 szkoły, ochronkę i dom ludowy).