Określenie dokładnego dnia narodzin Supermana nie jest łatwe. Przez kilkadziesiąt lat emisji komiksu pojawiły się co najmniej trzy daty: lutowa, październikowa i grudniowa. Jednak komiksowy Clark Kent obchodził urodziny właśnie 18 czerwca - na pamiątkę dnia, w którym odnalazła go amerykańska rodzina. Ta data niemal zbiegła się w tym roku z premierą "Człowieka ze stali", nowego filmu o Supermanie, a w wymiarze lokalnym - z otwarciem Łódzkiego Centrum Komiksu. Na dodatek pierwszy zeszyt z przygodami herosa ukazał się w czerwcu 1938 r., czyli 75 lat temu.
Postać obdarzonego nadludzkimi umiejętnościami obrońcy słabych i skrzywdzonych została wymyślona cztery lata wcześniej przez dwóch żydowskich 20-latków: Jerry?ego Siegela i Joego Shustera. Ich rodzice - podobnie jak twórców Batmana, X-Mena i Kapitana Ameryki - uciekli z carskiej Rosji przed pogromami do Kanady i Stanów Zjednoczonych, by w końcu osiąść w Cleveland w stanie Ohio. Urodzeni już w Nowym Świecie Siegel i Shuster, spotykając się z niechęcią spowodowaną etnicznymi uprzedzeniami, nie mogli liczyć na pełną akceptację. Wówczas amerykański antysemityzm podążał często tymi samymi ścieżkami co jego europejski odpowiednik, o czym świadczy chociażby odznaczenie, które jako pierwszemu obcokrajowcowi Adolf Hiler przyznał Henry'emu Fordowi, amerykańskiemu producentowi samochodów.
Wobec zagrożenia faszyzmem Żydzi "potrzebowali bohatera, który mógłby chronić nas przed niemal niepokonaną potęgą" - napisał Will Eisner, amerykański rysownik. Pewnie dlatego przygody Supermana postanowili wydać Harry Donenfeld i Jack Liebowitz, właściciele DC Comics, którzy wyemigrowali z Rumunii i Ukrainy, a później zamieszkali w Lower East Side - żydowskiej dzielnicy Manhattanu.
W 1996 r. Jules Feiffer, rysownik i znawca obrazkowych historii, napisał, że bohater komiksu jest "amerykańskim snem" młodocianych Żydów, dodając, że to "nie Krypton był miejscem, z którego rzeczywiście przybył Superman, lecz planeta Mińsk, Łódź, Wilno lub Warszawa". Powołując się na ten tekst, Larry Tye, autor książki o Supermanie, napisał kilka dni temu na łamach "The Miami Herald", że superbohater pochodził z "planety Polska, może z Łodzi ewentualnie z Krakowa". W innym artykule - w "The Jewish Daily Forward" - porównuje go nawet do Zishe Breitbarta, urodzonego w Strykowie Żyda, który w latach 20. XX w. jako "najsilniejszy człowiek świata" był sensacją amerykańskich cyrków.
Tak jak Krypton to tylko kryptonim, także nazwisko, którego używa bohater Siegela i Shustera, jest przybrane. Superman na co dzień podaje się za Clarka Kenta, nieco niezdarnego i garbiącego się okularnika pracującego w lokalnej gazecie jako reporter. Prawdziwe imię przybysza z innej planety brzmi Kal-El, co po hebrajsku oznacza "wszystko z Boga". Nieprzypadkowo zmienianie żydowskich imion na amerykańsko brzmiące było asymilacyjną strategią żydowskich przybyszów z Europy Wschodniej.
Historia przybycia Kal-Ela na Ziemię pobrzmiewa starotestamentowymi odniesieniami. Jego rodzice pochodzili z planety, która ulegała zagładzie. Zanim to nastąpiło, umieścili syna w rakiecie-kołysce i wysłali w stronę planety, której "powietrzem można swobodnie oddychać". Wygląda to na oczywiste nawiązanie do dziejów Mojżesza, którego matka przed prześladowaniami ocaliła w puszczonym na wodzie koszyku wyłowionym później przez córkę faraona.
Inne jeszcze aluzje opisał Tomasz Majewski, łódzki kulturoznawca, w książce "Dialektyczne feerie. Szkoła frankfurcka i kultura popularna": "Nawet jeśli przyjmiemy, że w latach 30. twórcy Supermana wpisali w jego postać żydowskie doświadczenie nieintencjonalnie, to trudno uwierzyć, aby Siegiel wprowadził np. całkiem nieświadomie wątek uczczenia zgładzonych Kryptorian podczas 'Krypton Memorial Day ' (w części 'One Minute to Doom ' z 1962 roku). Jest to bowiem czytelne nawiązanie do Yom Ha-Shoah czyli obchodzonego w Izraelu od lat 50. Dnia Pamięci Holocaustu. Widać na tym przykładzie, że pamięć Zagłady musiała coś zmienić w powojennej konstrukcji serii. Sam tytuł ?Superman? oznaczający 'nadczłowieka' nabrał negatywnej wymowy po okresie Holocaustu i nazizmu. Jerzy Siegel w jednym z wywiadów potwierdził, że była to świadomie zastosowana kalka terminu Nietzschego 'Ubermensch', który - o czym należy pamiętać - w 1934 roku wolny był jeszcze od późniejszych konotacji. Tym niemniej ex post ironiczny wydaje się już sam fakt stworzenia najbardziej rozpoznawalnej w kulturze XX wieku ikony nadczłowieka przez twórców żydowskiego pochodzenia".
Od tygodnia przy ul. Piotrkowskiej 28 działa Łódzkie Centrum Komiksu. Warto więc przyglądać się sztuce z dymkiem z uwagą, rezygnując z wyniosłości, pogardy i lekceważenia, które częściej bywają maską dla ignorancji niż głębszej refleksji. Komiks bowiem może wydawać się infantylny, intelektualnie niewymagający i artystycznie prymitywny jedynie tym, którzy nie chcą lub nie potrafią go czytać. Jednym z pierwszych zeszytów, po który powinni sięgnąć łodzianie, jest historia Supermana. To przecież my - mieszkańcy Łodzi, Warszawy, Krakowa, Kijowa, Bukaresztu... - żyjemy na Kryptonie po zagładzie jego mieszkańców wieszczonej 75 lat temu przez dwóch chłopaków z Cleveland.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze