Przed II wojną światową w Łodzi znajdowało się około 250 synagog i domów modlitwy, a Żydzi stanowili jedną trzecią populacji miasta. Historia ich osadnictwa sięga końca XVIII wieku (była to raptem jedna rodzina dzierżawiąca karczmę). Włączenie Łodzi do osad przemysłowych na początku XIX wieku spowodowało napływ nowych obywateli, w tym ludności żydowskiej. Jeszcze w 1809 roku przy dzisiejszej ul. Wolborskiej stanęła pierwsza, drewniana synagoga.
Została wzniesiona przez Mojżesza Fajtłowicza, rzemieślnika, współzałożyciela gminy żydowskiej w Łodzi i założyciela starego cmentarza żydowskiego oraz Pinkusa Zajdlera, aptekarza i pierwszego przewodniczącego gminy żydowskiej. W 1854 roku urząd zakazał organizowania w synagodze nabożeństw, bo jej drewniana konstrukcja groziła zawaleniem. Dekadę później w jej miejscu stanęła nowa, murowana bożnica.
W latach 60. XIX wieku w Łodzi mieszkało już 30 tysięcy Żydów, a do przemysłowców tej narodowości należała jedna trzecia łódzkich fabryk. Największym z nich był Izrael Poznański, właściciel manufaktury bawełny przy ul. Ogrodowej.
Większość synagog przed II wojną światową było prywatnymi bożnicami w kamienicach, które nazywano od nazwisk właścicieli posesji. Z głównych ośmiu współczesności nie dotrwała żadna, naziści zniszczyli wszystkie.
Zdjęcia - Archiwum Państwowe
Zdjęcia - Archiwum Państwowe
Była to główna synagoga gminy żydowskiej i jedna z najbardziej okazałych w całym kraju. Wzniesiono ją w latach 1863-1871 według projektu Jana Karola Mertschinga, a przebudowano pod koniec XIX wieku zgodnie z zamysłem Adolfa Zeligsona. Wybudowana została na planie prostokąta. W jej architekturze mieszały się style neomauretański, biznatyjski i neoromański.
Naziści okradli ją i spalili w nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku. Koło miejsca, w którym stała, w 1995 roku został wybudowany pomnik Dekalogu.
Pod koniec sierpnia jej fundamentów będą szukali naukowcy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Zdjęcie - Bronisław Wilkoszewski
Okazała świątynia stała przy al. Spacerowej 2, czyli w miejscu, gdzie dzisiaj al. Kościuszki zbiega się z ul. Zieloną. Ufundowali ją łódzcy fabrykanci, w tym dwaj najwięksi - Poznański i Karol Scheibler, ewangelik pochodzący z Nadrenii.
Synagogę Wielką zaprojektował Adolf Wolff, a jej budowa rozpoczęła się w 1881 roku. Do synagogi można było wejść tylko posiadając przepustkę. Wydawane one były najbogatszym Żydom.
Synagoga została podpalona przez Nazistów w nocy z 10 na 11 listopada i rozebrana rok później.
Zdjęcie - Archiwum Państwowe
Zdjęcie - Archiwum Państwowe
Wilker Shul znajdowała się przy ul. Zachodniej 56 (dzisiejszy nr 70). Wybudowano ją w drugiej połowie lat 70. XIX wieku według projektu Gustawa Landau-Gutentegera, jednego z najwybitniejszych łódzkich architektów. Nie jest pewne, czy ufundował ją samodzielnie Daniel Dobranicki, czy pomagał mu Dawid Prussak.
Wilker Shul była nazywana synagogą Nowego Miasta, osady sukienniczej wytyczonej na początku XIX wieku na południe od Starego Miasta. W drugiej połowie 1940 roku została spalona przez nazistów.
Zdjęcia - Archiwum Państwowe
Bożnica przy ul. Wólczańskiej 6 była nazywana synagogą Litwaków lub Wołyńską. Została zbudowana na przełomie XIX i XX wieku według projektu Landau-Gutentegera. Trzykondygnacyjny neoromański budynek wzniesiono na planie prostokąta. Synagoga miała osobne wejście dla kobiet prowadzące bezpośrednio na klatki schodowe, a dalej na wejście na galerię.
Tak jak większość głównych łódzkich synagog, naziści spalili ją w nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku.
''Namiot Jakuba'' stanął pod koniec XIX wieku przy ul. Gdańskiej 54, czyli pod dzisiejszym numerem 18. W 1899 roku gubernator piotrkowski zgodził się na otwarcie tam domu modlitwy. Projekt w stylu neorenesansowym przygotował Landau-Gutenteger. Do budynku prowadziło kilka wejść, osobne dla kobiet i mężczyzn.
Ohel Jakow także została spalona w listopadową noc 1939 roku. Nie zachowały się żadne zdjęcia tej łódzkiej synagogi.
Została wybudowana w latach 90. XIX wieku we wschodniej części nowego żydowskiego cmentarza przy ul. Brackiej. Obok niej powstała mykwa, czyli zbiornik na wodę służący do obmywania ciała i naczyń. W latach 20. XX wieku znajdowały się w niej trzy zwoje Tory.
Naziści zniszczyli budynek w czasie II wojny światowej, a jego pozostałości zostały rozebrane w 1945 roku.
Synagoga w bramie przy ul. Rewolucji 1905 r. 28; zdj. Małgorzata Kujawka
Do dzisiaj w Łodzi zachowały się dwie synagogi. Znajdują się w podwórkach posesji przy ul. Pomorskiej 18 i Rewolucji 1905 r. 28. Ta druga powstała w 1902 roku, a jej właścicielem był Wolf Reicher. Zachowała się dzięki temu, że w czasie II wojny światowej znajdował się tu skład soli, który uchronił świątynię przed nazistowskimi podejrzeniami.
Synagoga przy ul. Pomorskiej znajduje się na terenie siedziby Żydowskiej Gminy Wyznaniowej. Powstała w 1998 roku i składa się z trzech pomieszczeń: sali modlitewnej, babińca i przedsionka. Jest dziś najczęściej używaną synagogą w Łodzi. Bożnica przy ul. Rewolucji jest wykorzystywana podczas większych świąt z uwagi na rozmiary, ta przy ul. Pomorskiej jest zbyt mała.
Wnętrze synagogi przy ul. Pomorskiej 18; zdj. Tomasz Stańczak
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze