Bez nich nie byłoby Łodzi. Znasz chociaż jednego?

Przeglądu nie otworzy Władysław Jagiełło, ale Jan Pella.

Właśnie ten biskup kujawski 29 lipca 1423 r. w Przedborzu przekonał króla do nadania Łodzi praw miejskich. Po przeniesieniu na tzw. prawo magdeburskie Łódź otrzymała przywilej organizowania cotygodniowego targu i dwóch jarmarków rocznie.

Pella związany był wcześniej z Gnieznem i Krakowem. Biskupem włocławskim został w 1421 r. Zmarł pięć lat po zdobyciu praw miejskich dla Łodzi - miasta, które do pierwszego rozbioru było własnością biskupią.

Gdyby łodzianom znudziła się kiedyś nazwa ''Łódź'', do rozważenia powinien być Rajmunogród. To bowiem Rajmunda Rembielińskiego można uznać za twórcę Łodzi, jaką znamy.

W 1815 r., mając 40 lat, ten szlachcic, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej i wojen napoleońskich, został mianowany prezesem Komisji Województwa Mazowieckiego. Pełniąc te funkcję, chciał Rembieliński doprowadzić do maksymalnego rozwoju przemysłu na administrowanym przez siebie terenie. Forował przemysł włókienniczy. Myślał, aby w jednym z miast stworzyć dobre warunki do osiedlania się tkaczy z Niemiec. To głównie dzięki niemu wybór padł na Łódź. Ważne było dogodne położenie Łodzi na szlaku komunikacyjnym z Krakowa do Gdańska. Doceniał też Rembieliński inne plusy Łodzi - dużą ilość wody i lasów. Pisał wówczas, że Łódź jest miejscem ''szczególnie na osiedlenie fabrykantów usposobionym''.

Rembieliński m.in. zarządził utworzenie osady Nowe Miasta (dziś pl. Wolności), rozpoczął werbunek prządków, tkaczy, farbiarzy i fabrykantów z Niemiec, Saksonii, Czech i Śląska.

To w myśl zarządzeń Rembielińskiego uregulowano pl. Kościelny, uporządkowano sąsiednie ulice, m.in. na nowo wytyczono dzisiejszą ul. Wojska Polskiego, rozszerzono i wyrównano ul. Wolborską, ukształtowano i przedłużono ul. Drewnowską. Osobiście wytyczył miejsce na Nowy Rynek (dziś pl. Wolności) oraz określił kierunek wychodzących z niego ulic.

Jedynymi pamiątkami po wizjonerze przemysłu lekkiego są: niewielka uliczka odchodząca od al. Politechniki oraz Gimnazjum nr 10 przy ul. Harcerskiej, której jest patronem.

Najważniejsze decyzje dla Łodzi Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki podjął, gdy w 1821 r. został ministrem skarbu Królestwa Polskiego. Wtedy ten oficer armii carskiej i weteran walk z Napoleonem zasłynął jako genialny finansista i organizator gospodarczy.

Przekonał generał Józefa Zajączka, namiestnika Królestwa Polskiego, i Aleksandra I, cara Rosji, o potrzebie industrializacji ziem polskich. Wybór padł na Zagłębie Staropolskie, w którym miało rozwijać się hutnictwo, Zagłębie Dąbrowskiego, gdzie zakładano nowe kopalnie, oraz okolice Łodzi - mające stać się dużym ośrodkiem włókienniczym.

Dzięki temu, że zniósł barierę celną między Rosją a Królestwem Polskim, łódzkie produkty mogły konkurować z tymi wytwarzanymi w Imperium.

W 1815 r. Krzysztof Wilhelm Durring został budowniczym Izby Administracyjnej Dochodów Koronnych. Odegrał ważną rolę w powstaniu osad przemysłowych na terenie Łodzi.

Niemiecki budowniczy nadzorował budowę ratusza i kościoła ewangelickiego na Nowym Rynku, opracował projekt typowych domów dla rękodzielników, którzy przybywali do Łodzi, uczestniczył w pracach komisji regulującej Stare Miasto, a wraz z burmistrzem Antonim Czarnkowskim postawił na obecnej ul. Nowomiejskiej pierwszą tablicę z nazwą ''ul. Piotrkowska''.

Nie ma łodzianina, który nie obcowałby z pracami architekta Jana Bojkowskiego.

Urodził się w Grójcu, studiował w Warszawie, ale w 1862 r. znalazł się w Łodzi, gdzie jako pierwszy otrzymał stanowisko miejskiego architekta (w wieku 30 lat!). Spod jego ręki wyszły projekty m.in. browaru Karola Anstadta, domów familijnych przy fabryce Scheiblera przy Wodnym Rynku czy zajazdu Paradis Michała Kunkiela przy ul. Piotrkowskiej 177, przędzalni Petersa.

Zmarł w 1870 r. w Łodzi.

Jednak najznakomitszym łódzkim architektem był następca Jana Bojankowskiego - Hilary Majewski.

Przez 20 lat pełnienia funkcji architekta miasta stworzył lub współtworzył projekty m.in. pałaców Edwarda Herbsta przy ul. Przędzalnianej i Juliusza Heinzla przy ul. Piotrkowskiej (dziś siedziba UMŁ), przędzalni Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej, osiedla robotniczego na Księżym Młynie, całej zabudowy pasażu Meyera (dziś ul. Moniuszki), Domu Towarzystwa Kredytowego przy ul. Pomorskiej, przebudowy kościoła przy pl. Wolności oraz setek (!) kamienic.

Gdy w Wilnie, Krakowie czy Warszawie zaczytywano się w romantycznych strofach ''Pana Tadeusza'', a szlachta w rozsianych po kraju dworkach tęskniła do starych czasów, w Łodzi powstawał przemysłowy moloch. Bawełnianym królem tego miasta był Karol Scheibler. I to on przywiózł do Łodzi modę na budowę fabrykanckich pałaców.

Jako syn fabrykanta sukna urodził się w 1820 r. w Monschau w Nadrenii, a więc bliżej miał do Berlina, Londynu czy Paryża niż do oddalonej o ponad 1,1 tys. km Łodzi. Po licznych wyjazdach w interesach do Belgii, Holandii, Francji, Austrii, Prus, a także do Anglii i Szkocji, gdzie poznawał najnowsze wynalazki w dziedzinie maszyn włókienniczych, pojawił się w Ozorkowie - w firmie wuja Fryderyka Schlössera. Cztery lata później 32-letni Karol zdecydował się na rozpoczęcie samodzielnej działalności. Jego wybór padł na odległą o 25 km Łódź.

W 1869 r. Scheibler był już właścicielem nowoczesnego przedsiębiorstwa, a jakość jego produktów w opinii współczesnych ''dorównywała zagranicy''. Dobra koniunktura, zmysł handlowy i umiejętne wykorzystywanie słabości obskuranckiej konkurencji sprawiły, że Scheiblerowskie włości wciąż się rozrastały, a rzutki fabrykant zyskał przydomek ''król bawełny''.

Scheibler stworzył miasto w mieście. Oprócz licznych budynków kazał wybudować monumentalną tkalnię, która poprzez ośmioboczne wieże w narożach przypominała zamek.

Ale fabrykant pamiętał także o swoich pracownikach. Naprzeciwko zakładów powstały rzędy domów, w których osiedlili się pracownicy Scheiblera. Istniało tutaj niezbędne do życia zaplecze socjalne: sklep, szkoła, szpital, apteka i straż pożarna. Już po śmierci fabrykanta została otwarta tutaj robotnicza biblioteka, klub fabryczny z salą widowiskową dla wyższej kadry, a nawet pierwszy na ziemiach polskich teatr ludowy. Grodzone i zamykane na noc osiedle przypominało koszary. Byli nawet tacy, którzy zamieszkawszy na Księżym Młynie, już nigdy nie wyszli poza obręb włości Scheiblera.

Karol Scheibler zmarł w 1881 r. Należała wówczas do niego jedna siódma Łodzi, a jego majątek szacowano na 14 mln rubli. W całym Królestwie Polskim stanem posiadania przewyższał go tylko Leopold Stanisław Kronenberg, stołeczny finansista, założyciel Szkoły Handlowej w Warszawie.