Zabytki w 2013 roku. Same dobre wieści: remonty i nagrody

Po przeszło dwóch dekadach gadania zabraliśmy się do pracy. Magistrat rozpoczął remonty domów robotniczych na osiedlu wzniesionym przez największego łódzkiego fabrykanta, Karola Scheiblera. Modernizacja dwóch pierwszych famuł właśnie się kończy. Domy mają odnowione elewacje i wymienioną stolarkę. Ekipy budowlane wymieniły instalacje i podłogi. Wszystkie mieszkania mają teraz łazienkę. Odnawiane domy stoją przy ul. Księży Młyn 4 i 6. Obok nich, pod numerem 2, znajduje się jedyna wyremontowana dotychczas famuła. Kilkanaście lat temu miasto zaczęło od niej modernizację osiedla, ale wtedy zapału starczyło tylko na jeden budynek. Tym razem ma być inaczej, do remontu szykowany jest następny budynek, ten pod numerem 12.

Również w tym roku miasto rozstrzygnęło pierwszy konkurs na wynajęcie pracowni w domach robotniczych. W siedmiu lokalach już powstały, albo właśnie powstają, pracownie malarska, portretowa, rzeźbiarska, dwie związane z branżą modową i dwie z designem. Znajdują się w domach od strony ul. Przędzalnianej, a wyróżnia je zielona stolarka, taka sama jak w odnawianych domach przy ul. Księży Młyn. W przyszłym roku miasto ogłosi kolejny konkurs na wynajem pracowni. Nowością na osiedlu jest też sklep firmy Pociąg do Łodzi, specjalizującej się w projektowaniu najbardziej łódzkich pamiątek.

Na przyszły rok zaplanowany jest remont tylko jednego domu, pod numerem 12. Program rewitalizacji obejmuje, obok domów, remonty budynków gospodarczych, które mogą zostać zaadaptowane do nowych funkcji. W planach jest stworzenie m.in. klubu mieszkańców Księżego Młyna i pomieszczeń pod lokal gastronomiczny.

Swój wkład w odnowę osiedla będzie miała także Akademia Sztuk Pięknych. Radni zgodzili się na przekazanie uczelni gmachu dawnej szkoły przy ul. Księży Młyn 13/15. W nim ASP zamierza w ciągu trzech lat stworzyć Akademickie Centrum Designu, w którym uczyć się mają studenci szkół artystycznych z całego kraju.

U Scheiblera remonty już trwają, a z drugiej strony centrum Łodzi zaraz się zaczną. W tym roku zapadła decyzja o odnowie domów robotniczych Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej. To będzie mocny akcent na finał programu Mia100 Kamienic. Odnowa pierwszej z famuł, tej pod numerem 24, może kosztować nawet 12 mln zł.

To jeden z największych łódzkich kontrastów: z jednej strony odnowiona elewacja monumentalnej przędzalni Poznańskiego, z drugiej - brudne tynki domu wybudowanego dla robotników jego fabryki. Po nieparzystej stronie ekskluzywne wnętrza jednego z najbardziej designerskich hoteli, nie tylko w Polsce, ale i na świecie, po parzystej - ciasne izby bez dostępu do podstawowych mediów. Z jednej strony ulicy Ogrodowej odnowione przestrzenie Manufaktury, z drugiej - zapuszczone podwórka z krzywym trzepakiem jako jedyną atrakcją.

To się wreszcie zmieni, a miasto nie zamierza poprzestawać na odnowie jednego domu. W magistracie już trwają prace nad projektem obejmującym cały kwartał. Jego rewitalizacja będzie prowadzona z pomocą unijnych pieniędzy.

W pierwszym z domów znajdują się aż 183 mieszkania. Prawie tyle samo rodzin trzeba wyprowadzić. Budynek trzeba podłączyć do miejskiej sieci cieplnej i kanalizacyjnej. Większość mieszkań w środku nie ma toalet. Takie prace wymagają przeprowadzenia wszystkich lokatorów.

Przy okazji remontu miasto chce przywrócić domom najbliższy oryginalnemu wygląd.

Dzisiaj dom niemieckiego architekta ściągniętego do Łodzi przez fabrykanta Juliusza Heinzla, autora m.in. historycznego gmachu filharmonii, jest w opłakanym stanie. Kilka lat temu został wyłączony z użytkowania przez nadzór budowlany, bo groził katastrofą. Latami był otoczony trzymetrowym płotem z płyty paździerzowej. Teraz wreszcie może się rozpocząć jego remont, bo miasto porozumiało się z właścicielami dwóch mieszkań w budynku. Brakuje kilku podpisów.

W przyszłym roku rozpocznie się remont tego wyjątkowego zabytku, również w ramach programu Mia100 Kamienic. Jeszcze przed Nowym Rokiem miasto zamówi dokumentację niezbędną do przeprowadzenia remontu, a wiosną ekipa budowlana wejdzie do domu przy ul. Tuwima 17.

Roboty potrwają około półtora roku. Nie będą tanie, dom jest w złym stanie, więc remont będzie generalny. Ponadto budynek jest objęty opieką konserwatorską i prace będą prowadzone pod nadzorem konserwatora. Koszt prac jest szacowany na 5-7 mln zł. Miasto nie zdecydowało jeszcze, co w nim będzie. Czy nadal mieszkania, czy może funkcja zostanie zmieniona.

Wróćmy na Księży Młyn. W tym roku Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna zakończyła tam modernizację zabytkowej wieży ciśnień, części dawnych zakładów Ludwika Grohmana. Przed inwestycją budynek, a właściwie zespół budynków, znajdował się w opłakanym stanie i groził katastrofą budowlaną. Miał pozarywane strony i drewnianą klatkę schodową w wieży. Z murów sypały się cegły.

Dzisiaj trudno uwierzyć, że to ten sam budynek, co na zdjęciach sprzed dwóch lat. W najstarszej i najnowszej części wieży ciśnień powstały biura przeznaczone na wynajem. Środkowa, najwyższa część, to właściwa wieża ciśnień. Na jej ostatnim piętrze znajdował się kiedyś zbiornik z wodą. Teraz znalazła się tam siedziba łódzkiej strefy. Jej pracownicy zajęli również pierwsze piętro we wschodniej części zabytku.

W centralnej części nieruchomości powstało główne wejście z recepcją, szatniami i toaletami. Ostatnim elementem odnawianego gmachu jest sala konferencyjna na 250 osób.

Inwestycja została już doceniona w kraju i zagranicą. ŁSSE dostała nagrodę Eurobuild za najlepszą adaptację do nowej funkcji istniejącego budynku w Europie środkowo-wschodniej. Strefa konkurowała m.in.: z modernizacją sopockiego Hipodromu oraz krakowskiego browaru przy ul. Lubicz. To już trzecie wyróżnienie inwestycji w dawnej fabryce Grohmana. Wcześniej wieża ciśnień została uznana za najlepszą i najbardziej unikatową nieruchomością komercyjną z całego świata podczas październikowego Expo Real 2013 w Monachium. W listopadzie dostała z kolei nagrodę dla najlepszego biurowca w regionie w konkursie Prime Property Prize.

Kolejną zakończoną w tym roku inwestycją w zabytkowym gmachu jest Tobaco Hotel. Powstał w biurowcu dawnej Fabryki Wyrobów Tytoniowych przy ul. Kopernika. Hotel jest częścią Tobaco Park, projektu warszawskiego dewelopera Arche. Firma kupiła nieruchomość od syndyka na początku 2007 roku. Projekt rozpoczął się adaptacją fabryki na lofty i wzniesieniem nowych budynków od strony al. Mickiewicza. Aktualnie mieszkania powstają w kolejnym pofabrycznym budynku w samym centrum działki, który został uzupełniony współczesną architekturą.

We wnętrzu hotelu udało się zachować część oryginalnego wystroju i wyeksponować fabryczny charakter gmachu. Główne wejście do hotelu zdobią odrestaurowane oryginalne kamienne płyty z 1925 roku. Przy schodach i w części pokojów odkryto cegłę, którą miejscami nieregularnie pokrywa tynk. Hotel jest utrzymany w stylu lat 50. Nad łóżkami wiszą kolorowe grafiki, kolorowe są także wykładziny sprowadzone ze Stanów Zjednoczonych, ściany i krzesła w salach konferencyjnych. Także meble przenoszą w czasie, m.in. fotele w pokojach i krzesła w restauracji, których kształt nawiązuje do wzornictwa lat 50.

W piwnicy powstała restauracja. Nazywa się U Kretschmera, dla uczczenia założyciela pierwszej fabryki w tym miejscu - Karola Kretschmera, właściciela tkalni wyrobów wełnianych. Goście odnajdą w karcie dania czterech kultur: polskiej, niemieckiej, żydowskiej i rosyjskiej.

W Tobaco Hotel powstało 114 pokoi z miejscami dla 150 gości. W piwnicy znajdują się: pięć sal konferencyjnych, sauna, siłownia i wspomniana restauracja z barem, które będą ogólnodostępne.

Pierwsza łódzka elektrownia zamienia się w wielkie centrum edukacyjno-kulturalne. W części zachodniej powstanie Centrum Nauki i Techniki, we wschodniej Teatr Dźwięku. W tej drugiej, starszej, firma Skanska i Mosaicon zakończyły już prace budowlane, a budynek został oddany do użytku.

Główne wejście do zmodernizowanej EC1 powstało od strony dworca. Prowadzi do części wystawienniczej, w której staną multimedialne kioski przybliżające gościom historię elektrowni i Łodzi. Z lewej strony widać zwieńczenie kopuły, to planetarium z kinem 3D na 140 osób. Ponad nimi znajdują się pomieszczenia Teatru Dźwięku, czyli studia nagrań przystosowanego do pracy z orkiestrą symfoniczną i chórem. W przyszłym roku dowiemy się kto i w jaki sposób je wyposaży. Obok, w hali maszyn, znalazło się miejsce na 1300 mkw. powierzchni wystawienniczej na parterze, trzy sale konferencyjne na 350 osób na antresoli oraz powierzchnie klubowe w podziemiach. Ozdobą tej części elektrowni są kafle na ścianach i odrestaurowana klatka schodowa z secesyjnymi dekoracjami i zegarem.

Najdalej za 28 miesięcy zabytkowa krańcówka w parku Staromiejskim powinna wyglądać jak nowa. Wyremontuje ją łódzka izba architektów. W październiku udało się jej wreszcie podpisać z magistratem akt notarialny ws. darowizny.

Na jego mocy miasto podarowało Łódzkiej Okręgowej Izbie Architektów krańcówkę tramwajową w parku Staromiejskim przy ul. Północnej. W zamian izba zobowiązała się do wyremontowania modernistycznego zabytku na własny koszt. Taką darowiznę dopuszcza ustawa o opiece nad zabytkami i z tej możliwości skorzystał już np. Wrocław. Jeśli strona nie wywiąże się z obietnicy remontu w określonym czasie, nieruchomość wraca do miasta.

Zapuszczony dzisiaj dworzec tramwajowy ma zamienić się w perełkę modernistycznej architektury. Wybudowany na początku lat 50. przystanek z poczekalnią i kioskami stanie się siedzibą łódzkiej izby. Zabytek nie będzie zwykłym biurem, architekci zamierzają organizować w nim wykłady, warsztaty i wystawy. Zaplanowali tam także klub architekta w formie klubokawiarni.

W pierwszym etapie izba wykona remont konserwatorski zabytku. W drugim zamierza rozbudować go o sale wykładowe. Nowe przestrzenie będą otoczone przeszklonymi ścianami.

W maju magistrat rozpoczął wyjątkowy remont w programie Mia100 Kamienic. Rusztowaniami obrósł budynek przy ul. Piotrkowskiej 243. Dlaczego jest taki wyjątkowy? To pierwszy w Łodzi piętrowy dom. Nie byłby nim, gdyby pierwszy właściciel, Bogumił (Gottlieb) Beer nie dopuścił się... samowoli budowlanej. Miał pozwolenie na postawienie jedynie parterowego domu.

Wpisany do rejestru zabytek był jeszcze wiosną ruiną, kilka lat temu we frontowym budynku wybuchł pożar i trzeba było wyprowadzić stąd lokatorów. Wiosną do kamienicy weszła wreszcie ekipa remontowa.

Inwestycja jest podzielona na dwa etapy, w pierwszym zostanie odnowiony budynek frontowy, a w drugim, po uzgodnieniach z wojewódzkim konserwatorem zabytków i uzupełnieniem dokumentacji, zostaną wyremontowane oficyny.

Odnowa frontu będzie kosztowała 3,3 miliona złotych. Remont jest generalny i objął naprawę dachu i stropów, odnowienie wnętrz, stolarki, prześwitu bramowego i podwórza. Odnowiona zostanie także fasada, którą już można podziwiać, bo zniknęły zasłaniające ją rusztowania.

Kamienica przy ul. Piotrkowskiej 243 powstawała w kilku etapach, od lat 30. XIX wieku do okresu poprzedzającego wybuch pierwszej wojny światowej. Najstarszy fragment obejmuje część środkową, to budynek z 1834 roku wzniesiony dla tkacza Gottlieba Beera. W latach 70. XIX wieku właścicielem nieruchomości został Ludwik Keller, który rozbudował ją od strony północnej o oficynę i segment dostawiony do budynku frontowego. Z 1899 roku pochodzi projekt oficyny południowej z trzyosiowym segmentem we froncie.

Najstarsza część budynku to przykład neorenesansowej architektury w Łodzi. W głębi posesji znajduje się jeszcze jeden budynek, powstał w latach 1909-1910 i była to siedziba Łódzkiego Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego - w tamtym czasie był to centralny punkt życia kulturalnego i towarzyskiego łódzkich Niemców, przez co jest jednym ze świadectw wielokulturowości naszego miasta.

Pod koniec sierpnia archeologom udało się odnaleźć pozostałości po Alte Szil, synagodze, która stała przy ul. Wolborskiej. Bożnica miała 24 metry szerokości i ponad 40 długości. Była jedną z największych łódzkich synagog. Zdecydowanie przewyższała budynek Szkoły Podstawowej nr 45, która dzisiaj częściowo stoi w jej miejscu.

Synagoga Alte Szil, nazywanej także Altshtot od Stare Miasto, została wzniesiona w latach 1863-1871 według projektu Jana Karola Mertschinga i przebudowana pod koniec XIX w. zgodnie z zamysłem Adolfa Zeligsona. W listopadzie 1939 roku została podpalona przez Niemców razem z pozostałymi dużymi łódzkimi synagogami. Wiosną następnego roku jej pozostałości zostały do reszty rozebrane.

Po drugiej wojnie światowej władze nie zdecydowały się na upamiętnienie miejsca, w którym znajdowała się Alte Szil. Gorzej, niejako przez jej środek wytyczono nową ulicę - Zuli Pacanowskiej - i przy tej ulicy powstał z czasem gmach szkoły, a dookoła pojawiły się bloki. Zmienił się także układ samej ulicy Wolborskiej, więc archeolodzy nie mieli pewności, w którym miejscu rozpocząć poszukiwania. Nawet stare mapy nie wskazywały jednoznacznie, gdzie mogła się znajdować.

Na pozostałości po fundamentach synagogi udało się trafić dopiero w drugim wykopie. W pierwszym archeolodzy trafili na mury budynków gospodarczych, sieć ciepłowniczą, której nie było w żadnej dokumentacji, oraz resztki przedwojennego budynku, którego kształt odwzorowywał historyczny układ zabudowy w tym miejscu - przypomnijmy - przed drugą wojną światową znajdowały się tu gęsto zabudowane kwartały Starego Miasta.

Odkrywanie pozostałości po synagodze zostanie wznowione najprawdopodobniej w przyszłym roku. Centrum Dialogu, które prowadziło warsztaty, chce stworzyć w miejscu odkrytych fundamentów synagogi ekspozycję, która upamiętniałaby lokalizację bożnicy. Ta miałaby być gotowa na przyszłoroczną, 70. rocznicę likwidacji łódzkiego getta.

Łódzki Cmentarz Żydowski - razem z nekropoliami w Berlinie, Budapeszcie, we Lwowie i w Salonikach - ma trafić na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jeśli się uda, będzie to pierwszy łódzki zabytek w prestiżowym zestawieniu najcenniejszych budowli i miejsc.

Wpisanie żydowskich nekropolii na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO to inicjatywa berlińskiej gminy wyznaniowej. W kwietniu łódzka delegacja wybrała się do Berlina, gdzie zaprezentowała się przed Międzynarodową Radą Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS), która doradza UNESCO przy wpisach na Listę Światowego Dziedzictwa.

Łódzki Cmentarz Żydowski, największy spośród europejskich, jest jednym z pięciu wymienionych we wniosku o wpis na listę. To tak zwany wniosek transgraniczny. Znajdują się w nim jeszcze nekropolie w Salonikach, we Lwowie, w Berlinie i Budapeszcie. Wpisanie cmentarza na listę UNESCO nie tylko podniesie jego rangę, lecz także sprawi, że Łódź będzie miała obiekt promujący miasto.

Cmentarz Żydowski powstał w 1892 roku, a pierwszą działkę wykupił Izrael Poznański, jeden z największych łódzkich fabrykantów. Nekropolię na dwie części dzieli mur. We wschodniej znajdowały się niegdyś synagoga, mykwa i dom obsługi cmentarnej. Do dziś zachował się dom przedpogrzebowy ufundowany przez Konstadtów. W zachodniej części znajdują się groby około 140 tys. Żydów. W czasie wojny chowano tam także Romów. Tak zwane pole gettowe zostało uznane za cmentarz wojenny.