Lew-Starowicz: W Łodzi prostytutki zaczepiały nas na ulicy [WYWIAD]

Igor Rakowski-Kłos: Trzymam przed sobą łódzką gazetę "Rozwój" z 5 kwietnia 1900 roku. Na drugiej stronie można przeczytać: "Władza gubernialna wydała pozwolenie firmie łódzkiej Leonhard, Woelker i Gibhardt na zorganizowanie u siebie straży ogniowej fabrycznej (...). Głównym naczelnikiem nowej straży był p. Leonhard, a jego pomocnikiem dyrektor fabryki, Jan Starowicz". To pański dziadek?

Zbigniew Lew-Starowicz: Tak, został nawet pochowany w stroju strażaka. Wiem o jego silnej więzi z Łodzią: interesował się miastem, sponsorował różne budowle. Był patriotą. By dzieci podczas edukacji nie uległy rusyfikacji, wysyłał je do Krakowa. Promował też styl zakopiański, czego dowodem jest kamienica "Pod Góralem" przy ul. Piotrkowskiej 292, którą kazał wybudować.

Mimo że był dyrektorem fabryki, rozumiał łódzką biedę. W czasie rewolucji 1905 roku nie bał się kontaktu z robotnikami, choć wówczas fabrykanci najczęściej chowali się i wzywali carską policję. Mój dziadek wykazał akt odwagi i wyszedł do strajkujących, którzy go otoczyli, i zaczął rozmowy na temat uposażenia i warunków pracy. Także rodzice byli wychowywani w szacunku do ludzi pracy. Wpajano im, że mają szanować i kamerdynera, i ogrodnika.

W czasie niemieckiej okupacji pański ojciec został wyrzucony z mieszkania i przeniósł się do Sieradza. W powojennej rzeczywistości pańscy rodzice nie mogli żyć na przedwojennym poziomie. W "Panu od seksu" przeczytałem: "Zaskakiwały mnie opowieści rodziców o przedwojennych czasach - kamerdyner, samochód z szoferem, zagraniczne podróże". Jak do nowej rzeczywistości odnosili się pańscy rodzice?

- Ojciec nie należał do żadnej zorganizowanej opozycji, ale nie akceptował komunizmu. To, że zbiedniał, nie bolało go tak bardzo jak olbrzymie spustoszenie w zakresie kultury. W Sieradzu, gdzie poznał moją mamę, zakochał się w folklorze. Był to dla niego sposób na ucieczkę od świata. Malował obrazy, rysował, czytał. Żył tak, jakby komuny nie było. To było niesamowite, bo w stalinizmie różne rzeczy działy się wokół, a gdy tata słuchał przemówień naszych przywódców, tylko z nich się śmiał.

Ojcu po zakończeniu wojny zaproponowano pracę na Uniwersytecie Wrocławskim. Miał objąć posadę na filologii polskiej. Stał za tym jeden z jego licznych uczniów, który zajął we Wrocławiu wysoką pozycję. Zaproponował tacie mieszkanie w willi, w której wcześniej mieszkał Niemiec - także pracownik uniwersytetu. Ojciec nie zgodził się. Powiedział, że nie wyobraża sobie chodzenia po domu, w którym żyły, cieszyły się i umierały całe pokolenia. Ojciec pracował więc jako nauczyciel w Sieradzu. Miał najniższą pensję z możliwych - szykanowano go w ten sposób. Ale był zadowolony, że w ogóle ma tę pensję i możemy skromnie przeżyć od pierwszego do pierwszego.

Przede wszystkim jednak ojciec cieszył się, że przetrwaliśmy wojnę w komplecie, bo wiele polskich rodzin było zdziesiątkowanych.

Tata był nawet w obozie przesiedleńczym przy ul. Łąkowej w Łodzi. Przed wywiezieniem do pracy przymusowej uchroniła go jego siostra, przekupując Niemców.

Na zdjęciu: Natalia Starowicz, babcia Zbigniewa Lwa-Starowicza (pierwsza z lewej), z dziećmi i guwernantką na wczasach w Ostendze przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Na brzegu Łodzi siedzi Zbigniew Starowicz - ojciec słynnego seksuologa.

Prof. Lew-Starowicz o kobietach, mężczyznach, miłości i rozkoszy. Sprawdź książki >>

Rodzice często wspominali przedwojenne czasy?

- Dopiero gdy byłem starszy, mama opowiedziała mi więcej o ich dawnym, barwnym życiu. Teraz trochę im zazdroszczę, bo prowadzono wówczas bogatsze życie towarzyskie niż dziś. Wcześniej ojciec nie chciał, żebym wygadał się w szkole czy na ulicy, więc mi się nie zwierzał. Już mój starszy brat miał olbrzymie problemy z powodu pochodzenia. Chcieli go nawet ukatrupić na maturze. Przyjechał jakiś facet z kuratorium łódzkiego, żeby go oblać, ale brat zdążył zdać, zanim dotarł do Sieradza. Brat za samo nazwisko dostawał baty. Mnie na WAM-ie też wypominano, że dziadek był kapitalistą. Na roku miałem kolegę, którego dziadek pracował w fabryce mojego dziadka.

Przed rozpoczęciem studiów w Wojskowej Akademii Medycznej znał pan Łódź?

- Tak. W Łodzi mieszkała siostra taty. Jeszcze przed wojną z części pieniędzy ze sprzedaży kamienicy "Pod Góralem" kupiła willę, którą w czasie okupacji zajęli Niemcy. Po wojnie willa wróciła do niej w nienaruszonym stanie, a ja byłem u cioci częstym gościem. A trzeba pamiętać, że wtedy była to wielka wycieczka, bo pociągi pospieszne nie zatrzymywały się w Sieradzu i musiałem przesiadać się w Zduńskiej Woli. Na łódzkim cmentarzu są pochowani moja babcia i dziadek. Gdy zacząłem studia na WAM-ie w Łodzi, na placu Kościelnym mieszkała jeszcze moja siostra. Gdy w 1960 roku przeprowadziłem się do Łodzi, traktowałem ją jako miasto rodowe.

Na zdjęciu: 7-letni Zbigniew Lew-Starowicz razem z ojcem w Sieradzu.

Odczuwał pan przedwojenną atmosferę?

- Ciocia pracowała w administracji Filharmonii Łódzkiej, zabierała więc mnie na koncerty i opowiadała, jak wyglądało życie muzyczne przed wojną. U cioci miałem kontakt z rodziną i znajomymi, którzy mieszkali w Łodzi od wielu lat. Pamiętam adwokatów, lekarzy, nauczycieli akademickich. Z kolei teść mojej siostry, pan Budkowski, był łódzkim kolejarzem. Opowiadał mi, jak wyglądały łódzkie koleje i tramwaje, jak powstawały, gdzie były pierwsze zajezdnie. Na studiach naszymi profesorami byli ludzie, którzy wykształcili się przed wojną. To były piękne postaci. Na przykład profesor Stefan Bagiński, który uczył mnie histologii, był lekarzem carskiej armii.

Ale odczuwanie inteligenckiej atmosfery nie przeszkadzało mi w zwiedzaniu Bałut, które jeszcze wtedy stanowiły robotniczą enklawę odcinającą się nawet architektonicznie od reszty miasta. Wyobrażałem sobie życie tych ludzi - musiało być koszmarne. Widziałem to, co później pokazał w "Ziemi obiecanej" Andrzej Wajda. Zróżnicowanie społeczne Łodzi było dawniej bardziej czytelne. Nie sądziłem, że pojawi się ono w czasach współczesnych. Widziałem, jak Łódź się modernizowała, a teraz znów nastąpił powrót do stanu wyjściowego: z jednej strony odrapane kamienice z ubogimi mieszkańcami, z drugiej - strzeżone osiedla dla zamożnych.

Jak wyglądało erotyczne życie studentów WAM-u w latach 60.?

- W 1994 roku w książce "Ewolucja pożądania" amerykański psycholog David Buss podał wyniki badań, które mówiły, że kobiety, wybierając partnerów, kierują się rangą, jaką mężczyzna zajmuje w hierarchii społecznej. Śmieję się, że my to już wiedzieliśmy w latach 60. w Łodzi. Na Lumumbowie do dziś są akademiki, w których mieszkały studentki Akademii Medycznej i Uniwersytetu Łódzkiego. Uważaliśmy, że najatrakcyjniejsze są dziewczyny z kierunków humanistycznych. W soboty i niedziele - tylko wtedy dostawaliśmy przepustki - chodziliśmy na wieczorki taneczne na osiedle akademickie. Powodzenie na zabawach było uzależnione od pasków i szarży. Im więcej pasków na rękawie, im wyższa szarża na pagonach, tym większe powodzenie.

W Łodzi studentom WAM-u było bardzo dobrze. Cieszyliśmy się estymą: w tramwajach, w autobusach, wszędzie. Gdy była kolejka do kina, przymykano oko i wpuszczano nas od razu. Także podboje miłosne nie były problemem. Nawet regulamin akademików, który zabraniał nocować obcych, jakoś udawało się ominąć. Chętnie byliśmy widziani przez rodziny dziewczyn. WAM-iacy stanowili atrakcyjną partię, bo po studiach dostawali mieszkanie i dobrą pensję - lekarze wojskowi zarabiali trzy razy więcej niż cywilni. Dlatego też rodziny chętnie swatały dziewczyny. Już dziś nie zliczę, do ilu domów byłem zapraszany na potańcówki i na ilu goszczony dobrych kolacyjkach.

Na zdjęciu: Lew-Starowicz na drugim roku studiów.

Jak student WAM-u uwodził studentkę - dajmy na to - polonistyki?

- Taniec plus rozmowa. To były czasy bez internetu. Więcej żyło się lekturami. Studenci mieli cały tydzień wypełniony - a to spotkaniami z ciekawymi ludźmi, a to dyskusjami na temat kultury czy ekonomii. Prowadziliśmy bujne życie. Dziś większość moich studentów pracuje. Wtedy prowadziło się bujne życie towarzyskie i było dużo możliwości do rozmawiania. Z tematami nie było problemów.

Czy jako student zetknął się pan z prostytucją?

- Ona zawsze istniała. Było wiadomo, w jakich miejscach są luksusowe, a w jakich tańsze prostytutki. Na przykład w Grandce siedziały droższe dziewczyny. Prostytucja była normalnym zjawiskiem. Tajemnicą poliszynela było to, że prostytutki w lokalach często były związane ze służbami. WAM-iacy jednak nie korzystali z tego typu usług, bo mieli wzięcie. Zdarzało się jednak, że niektóre prostytutki zaczepiały nas na ulicy - chodziliśmy zawsze w mundurach - bo wiedziały, że otrzymujemy żołd, a więc stać nas na ich usługi.

A co z pornografią?

- Z pornografią było krucho. Była zakazana i władze traktowały ten zakaz poważnie. Nawet niewinne pisemka z Zachodu były konfiskowane przez celników. W Warszawie pornografię można było kupić na bazarze Różyckiego, ale w Łodzi trzeba było się nieźle napocić, żeby ją znaleźć. Nigdy nie była wystawiana na wierzchu. Trzeba było mieć dojście. Ale i tak co pewien czas wchodzili funkcjonariusze w cywilu i rekwirowali towar.Pornografia była wtedy przaśna, głównie czarno-biała, tzw. świerszczyki. Później zaczęły pojawiać się kolorowe pisma, ale bardzo prymitywne. To nie miało nic wspólnego z dzisiejszą fantastyczną pornografią.

Na zdjęciu: Lew-Starowicz na czwartym roku studiów.

Jak zmieniły się obyczaje Polaków od czasów, gdy w latach 60. WAM-iacy uwodzili studentki polonistyki?

- Po pierwsze, w tamtych latach aktywność seksualna Polaków była większa. To były nudne czasy, a seks był formą spędzania wolnego czasu. Teraz jest znacznie więcej pokus w tej kwestii.

Po drugie, dziś można zaobserwować większą biegunowość, jeśli chodzi o postawy wobec seksu. Na jednym biegunie jest seksualne rozpasanie, ekshibicjonizm w internecie, udostępnianie filmów z nocy poślubnej, wymiany partnerów itp. Z drugiej strony jest coraz bardziej rozkrzyczany biegun fundamentalistyczny. Wtedy erotyzm był bardziej tradycyjny i rubaszny.

Po trzecie, gdy dziewczyna zaszła w ciążę, to trzeba było się żenić. Nie można było się wykpić od obowiązków. Było nie do pomyślenia, żeby mieszkać z dziewczyną bez ślubu.

Po czwarte, był problem z antykoncepcją. Tabletki antykoncepcyjne pojawiły się w 1960 roku, ale zanim dotarły do Polski, minęło trochę czasu. Przeważały globulki i kapturki dopochwowe. No i prezerwatywy - one były zawsze.