Smoki i pegazy. Tajemnice łódzkiej architektury [ZDJĘCIA]

Budynek na podwórku Magazynu Konfekcyjnego Emila Smechela powstał w 1908 roku. Od początku zaprojektowany był z przeznaczeniem na salę kinową. Dzięki temu w Łodzi powstało pierwsze prawdziwe kino w Polsce. Przy ówczesnej ulicy Przejazd 2 przez kilka lat działał Odeon. Jeszcze przed II wojną światową kino kilkukrotnie zmieniało swoją nazwę: w 1929 roku na Gdynię, a w 1938 na Metro.

Po II wojnie światowej powrócono do nazwy Gdynia. Zachowała się ona aż do lat 90. XX wieku, czyli do końca istnienia kina w tym budynku. Wśród łodzian bywa ono też określane jako "kino z sową". Na szczycie elewacji przycupnęła bowiem tajemnicza sowa. Gdy w kinie odbywały się wieczorne seanse, sowie świeciły się oczy. Niestety po renowacji obiektu, która była samowolą budowlaną właściciela, cała sowa została pokryta świeżą warstwą farby. Zamalowano jej także oczy.

W 2007 roku sowa z kina Gdynia (wraz z dwoma innymi łódzkimi sowami) została wpisana do europejskiej "Księgi nocy". Książka jest ewidencją stworów i potworów będących detalami architektury secesyjnej z całej Europy. Polskę reprezentuje w niej jedynie Łódź. Znalazła się w towarzystwie m.in. Barcelony, Lubljany, Budapesztu, Rygi czy Helsinek. Książeczkę można znaleźć tutaj.

Zdecydowanie jest to jedna z najpiękniejszych secesyjnych willi nie tylko w Łodzi, ale całej Europie. Jej autorem jest Gustaw Landau-Gutenteger. Budynek zaprojektował w 1902 roku dla przedsiębiorcy Leopolda Kindermanna i jego żony Laury Elizy Feder. Willa jest pomyślana jako dzieło totalne: wszystkie elementy zarówno fasady, jak i wystroju wnętrz są spójne stylistycznie. Całość jest bogato zdobiona motywami roślinnymi. Obramowania okien, kolumny czy wykusze oplatają kamienne łodygi, liście, kwiaty i owoce. Pośród nich buszują wiewiórki i ptaki, na kamiennej gałęzi siedzi papuga. Można tutaj spotkać przyczajonego, polującego lisa.

Willa odzyskała swój dawny blask po zakończonym w 2013 roku generalnym remoncie. Dzięki temu, że podczas renowacji zachowano wszystkie założenia architektoniczne ujęte w oryginalnym projekcie, willa w 2015 roku znalazła się na liście Iconic Houses. Jest to spis najwybitniejszych pod względem architektonicznym domów na świecie. Polska ma na niej dwóch przedstawicieli: dom Zofii i Oskara Hansenów w Szuminie niedaleko Warszawy i łódzką Willę Kindermanna.

Sam adres Piotrkowska 203/205 może niewiele sugerować. Ale jeśli napiszemy, że tutaj mieści się Kino Charlie, każdy łodzianin będzie wiedział, o jakie miejsce chodzi. I choć najczęściej pośpiesznie przemykamy przez podwórko, żeby nie spóźnić się na seans, dzisiaj proponujemy zatrzymać się na chwilę jeszcze przed wejściem do świątyni X Muzy.

Frontowa kamienica przy Piotrkowskiej 203/205 powstała w 1937 roku. Jej projektantem jest Ignacy Gutmana. Pierwotnie budynek należał do Tomaszowskich Zakładów Sztucznego Jedwabiu. Po wojnie swoją siedzibę miał tu PZPR - Łódzki Ośrodek Kształcenia Ideologicznego. Odbywały się w nim cenzorskie przeglądy społeczno-polityczne. Kino Charlie jest dość młodym lokatorem - działa tutaj od 1994 roku.

Po lewej stronie od wejścia na podwórko widnieje płaskorzeźba pasącego się pegaza i ze złamanym skrzydłem. Kiedyś chował się w gęstym bluszczu, dzisiaj jest pięknie wyeksponowany na gładkiej ścianie. Pegaz, choć misternie schowany w głębi bramy, jest uwielbiany przez łodzian. Na jedynym z forów internetowych można przeczytać wyznanie urzeczonej nim od lat internautki: "Jest piękny! Pamiętam go z dzieciństwa, zawsze prosiłam rodziców, żeby zawieźli mnie do pegaza. To była jedna z tych tajemniczych spraw z dziecięcych lat. W sumie nadal pozostaje tajemnicą...".

Inne mityczne skrzydlate zwierzę, czyli gryfa można zobaczyć na froncie kamienicy przy ul. Kopernika 41:

Pierwsza w Polsce lecznica dla zwierząt. Założona w 1891 roku przez Hugo Warrikoffa oraz Alberta Kwaśniewskiego. Początkowo nazywała się "Lecznicą dla zwierząt domowych i wzorową kuźnią angielską". Od 1902 roku dysponowała najnowocześniejszym w Polsce sprzętem do podnoszenia i transportowania rannych koni. Wcześniej zwierzęta te z powodu urazów musiały być uśmiercane. Nie dziwi, że symbolem lecznicy jest posąg konia. Naturalnych rozmiarów metalowy rumak zdobi szczyt attyki wieńczącej budynek.

O koniu z budynku przy Kopernika 22 pisał w "Kwiatach polskich" Julian Tuwim:

"Do Prześwietnego MagistratuMiasta Bagdadu,czyli Łodzi... (...)

Niżej podpisany

Tamtejszy uczeń, pętak, mikrus,

Znany obibok i drapichrust,

Zawalidroga i łachmytek,

Ma zaszczyt prosić, żeby oną

Cudowną szkapę uskrzydloną

Uznało miasto za zabytek.

Niech zawsze ma swój obrok gwiezdny,Kastalską wodę z rzeki Łódki,

A jeszcze lepiej wiadro wódki;

Niechaj ogląda ją przyjezdny,Kiedy do Łodzi się wybierze"

Prośba Tuwima została spełniona w 1955 roku. Wówczas Tadeusz Chróścielewski złożył wniosek o uznanie konia za zabytek, a Miejska Rada Narodowa w Łodzi przychyliła się do niego. Od ponad 60 lat koń jest zabytkiem i jako taki jest traktowany. Już dwa razy był restaurowany, ostatnio w 2013 roku.

Dlaczego "pod Gutenbergiem"? Bo na froncie kamienicy, w centralnym miejscu jest posąg Jana Gutenberga. Poza ojcem współczesnego druku pomiędzy oknami znajdują się medaliony z portretami innych osób związanych z drukiem. Skąd takie zamiłowanie architekta do tej tematyki? Budynek powstawał w latach 1895-1896 według projektu Kazimierza Pomiana-Sokołowskiego i Franciszka Chełmińskiego. Pierwszym właścicielem kamienicy był Jan Petersilge - wydawca gazety "Lodzer Zeitung" zajmujący się też drukiem książek i map. Budynek miał być wizytówką jego drukarni.

Kilka lat temu odrestaurowano fasadę budynku. Sceptycy zarzucali jej wówczas zbyt jaskrawe kolory, ale jak udało się ustalić - są one zgodne z oryginalnym projektem. Dodatkowo podczas konserwacji odkryto wiele brakujących detali, np. zabytkowe malowidła, zamalowane wiele lat temu. Detale przywrócono w czasie prac konserwatorskich. Oprócz posągu Gutenberga uwagę najmocniej zwracają cztery metalowe smoki. Stoją na straży budynku. Trzymają podniesione halabardy i groźnie spoglądają na Piotrkowską.

Ze zbiorów Stefana Brajtera

Budowa pałacu dla Reinhardta Bennicha została ukończona w 1904 roku. Secesyjny pałacyk zaprojektował Dawid Lande. Lande był bardzo popularnym w owych czasach łódzkim architektem, który odpowiadał m.in. za przebudowę Hotelu Grand w latach 1912-1913, projekt kamienicy Nissena Rosenbluma przy al. Kościuszki 21 czy kamienicy Dawida Sendrowicza mieszczącej się przy ul. Piotrkowskiej 12. W okresie międzywojennym pałac był własnością spółki akcyjnej Przemysł Gumowy "Gentleman". Po wojnie przeszedł w posiadanie wojska. Przez wiele lat służył jako hotel garnizonowy. Obecnie swoją siedzibę ma tutaj Wojskowy Ośrodek Badawczo-Wdrożeniowy Służby Mundurowej, Laboratorium Badań Wyrobów Włókienniczych i Skórzanych oraz Jednostka Certyfikująca Wyroby.

Front elewacji pałacu zdobią liczne motywy roślinne i zwierzęce. Na bogatą ornamentację składają się korzenie, pnie, gałęzie, liście i kwiaty kasztanowca i bluszczu. Budynek jest nazywany "Pałacem Pod Ptasimi Głowami". Wszystko za sprawą dwóch dużych dekoracji przedstawiających sowie głowy wraz z rozpostartymi skrzydłami.

Ale to nie jedyny motyw zwierzęcy na elewacji budynku. Nad frontowym oknem wykuszu widnieje nietoperz z rozchylonymi skrzydłami. Pod nim - data ukończenia budowy czyli 1904 rok.

W 1874 roku Izrael Dawid Sendrowicz kupił działkę na rogu Piotrkowskiej 12. W 1897 roku według projektu architekta Dawida Lande, stanęła tam kamienica. Ponoć Lande "dał upust swojej twórczej fantazji" przy jej projektowaniu. Narożny, monumentalny budynek zajmuje dwie działki. W 1902 roku Sulejman Koralow (cukiernik) w piwnicach budynku wybudował dwa piece piekarnicze. W kamienicy mieściła się siedziba jednego z łódzkich Towarzystw Pożyczkowo-Oszczędnościowych. Jej właściciel miał tutaj także prywatną synagogę mogącą pomieścić 30 osób. Niestety dom modlitwy został zdewastowany przez hitlerowców w 1939 roku.

Czterokondygnacyjny budynek pokryty jest motywami neoromańskimi, neogotyckimi i neorenesansowymi. Wykusz nakryty jest ozdobnym hełmem, a na szczytach dwóch pseudoryzalitów można dostrzec płaskorzeźby smoków i delfinów. Zdecydowanie łatwiej dopatrzyć się postaci lisów pod oknami na drugim piętrze. Pięknie wpisane w motyw roślinny, wspinają się po murze po kiście kamiennych winogron.

Kamienica powstała w latach 1898-1899. Pełniła funkcję reprezentacyjnego gmachu i głównego biura sprzedaży pabianickiej firmy Krusche i Ender. Spółka Karola i Theodora Enderów oraz Hermanna Kruschego specjalizowała się w wyrobach bawełnianych.

Budynek według projektu Dawida Landego miał dwa piętra. Kolejne kondygnacje dobudowano w dwudziestoleciu międzywojennym (1923-1924). W 1899 roku kamienica została ozdobiona ogromną polichromią ścienną.

Cała fasada jest pokryta fantastycznymi smokami, kwiatami i wstęgami. Można też dojrzeć na niej ul z pszczołami, sowę, motyla oraz koguta. Co ciekawe - oprócz dość typowych motywów roślinnych i kwiatowych na fasadzie można znaleźć też bananowca. Również tutejsze smoki zasługują na szczególną uwagę. Dwa z nich, namalowane nad bramą wjazdową na podwórze kamienicy, trzymane są na łańcuchach. Czyżby mogły być niebezpieczne dla przechodniów?

Willa należała przed wojną do Karola Roberta Nestlera, przedsiębiorcy budowlanego. Budynek powstał w latach 1910-1911. W okresie 1929-1930 został rozbudowany. W dwudziestoleciu międzywojennym należał do Towarzystwa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Od 1952 roku do dzisiaj jest w nim przedszkole.

Budynek został zaprojektowany w stylu eklektycznym z secesyjnymi elementami. Należą do nich głównie dekoracje nad oknem w centralnej osi budynku, nad głównym wejściem. Dominują tam motywy roślinne i zwierzęce, są też symbole kojarzone z budownictwem jak kielnia (Robert Nestler był architektem, współzałożycielem jednej z najważniejszych firm budowlanych w Łodzi. Tradycję rodzinną podtrzymywali jego synowie i wnuki). Na bokach centralnej części frontu siedzą dwie sowy.

Cały budynek utrzymany jest w stylu modernistycznym z elementami późnej secesji. Jego projektantem jest berliński twórca Otto Herrnring. Powstał w latach 1909-1911. W owym czasie był to jeden z najnowocześniejszych gmachów szkolnych w całym zaborze rosyjskim.

Uczniowie przedwojennego Niemieckiego Gimnazjum Reformowanego mieli być mądrzy jak sowy i pracowici jak pszczoły. Żeby im o tym przypominać, nad wejściem do budynku umieszczono kartusz z motywem ulu i czterech pszczół. Nad nim siedzi majestatyczna sowa. Jest to druga z łódzkich sów, która została wpisana do księgi potworów (Monster Book). Trzecią można spotkać na pałacu Reinhardta Bennicha z ul. Gdańskiej 89.

Ale sowa i pszczoły to nie jedyne zwierzęta, jakie można znaleźć na budynku przy Kościuszki 65. Na jego bocznej ścianie stoją dwa marabuty. W okolicy - przy Wólczańskiej 74 - na froncie kamienicy zwanej potocznie "Pod Pstrągiem" można zobaczyć zdobienia z pelikanami.