Ratusz świętuje swoje 190 urodziny. A dziewięćdziesiątka stuknęła Archiwum Państwowemu, które mieści się w jego budynku. Przez okres blisko dwóch wieków z okien rozciągał się widok na zmieniający się Nowy Rynek, a potem Plac Wolności. Szły tędy wojska niemieckie. I radzieckie. Wybuchła bomba. Wzniesiono pomnik, który jest jednym z symboli Łodzi. A do tłumu machała Walentyna Tierieszkowa. Zapraszamy na podróż w czasie.
Zaraz po wybuchu I wojny światowej kilkukrotnie zmieniał się gospodarz miasta. W listopadzie i grudniu 1914 roku wojska rosyjskie i niemieckie toczyły zaciętą walkę o miasto i region. W "operacji łódzkiej" brało udział około 600 tys. żołnierzy. Rosjanie ponieśli klęskę. 6 grudnia 1914 roku do Łodzi weszli Niemcy. Budynkowi Ratusza Miejskiego nie udało się wyjść z tego burzliwego okresu bez szwanku. Bo w listopadzie 1914 roku z niemieckiego samolotu na Nowy Rynek został zrzucony granat. Fasada została mocno uszkodzona. Ciekawostką jest to, że podczas wojny, z okien budynku widać było stację benzynową.
Archiwum Państwowe w Łodzi
15 października 1917 roku podczas uroczystej sesji Rady Miejskiej zapadła decyzja o wybudowaniu pomnika Tadeusza Kościuszki i nazwania jego imieniem ulicy równoległej do Piotrkowskiej (ówczesna Spacerowa). Pomysł zrealizowano po 23 latach.
Archiwum Państwowe w Łodzi
W międzyczasie na pamiątkę zakończenia I wojny światowej Nowy Rynek przemianowano na plac Wolności. W wyniku konkursu rozstrzygniętego w 1926 roku pomnik zaprojektował inżynier Mieczysław Lubelski. Za materiał władze miasta zapłaciły ze składek społecznych. Brązowe płyty odlała Szkoła Rzemiosł w Pabianicach. Pomnik odsłonięto 24 grudnia 1930 roku.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Z okien ratusza dobrze było widać obchody świąt narodowych. W międzywojniu na placu Wolności organizowano rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja i odzyskania niepodległości. Gromadziły się tłumy łodzian. 3 maja 1938 roku dookoła placu przejechali cykliści. Tego dnia zakończył się tu barwny pochód. Piotrkowską w kierunku placu przeszli nie tylko wojskowi, ale również tramwajarze, kolejarze, pocztowcy, straż ogniowa (w tym oddział kobiecy), członkowie organizacji społecznych i pracownicy łódzkich zakładów. A 11 listopada tego samego roku Tadeusz Kościuszko obserwował z cokołu defiladę. Ostatnią. Bo wkrótce miał na długo stąd zniknąć.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi
Archiwum Państwowe z Łodzi
Pierwsze oddziały niemieckie weszły do Łodzi 8 września 1939 roku. Pięć dni później przez miasto przejeżdżał Adolf Hitler. Spędził tu prawie sześć godzin. Z okien ratusza widać było wjeżdżające na Plac Wolności od strony Zgierza jednostki armii generała Johannesa von Blaskowitza. Żołnierze zostali tego dnia uwiecznieni na dobrze rozpoznawalnej fotografii będącej dziś częścią zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi.
Niektórzy twierdzą, że widoczne na zdjęciu pojazdy towarzyszyły Adolfowi Hitlerowi, kiedy odwiedzał żołnierzy walczących nad Bzurą. W pierwszej fazie bitwy (9-12 września) odnieśli porażkę. W drugiej (12-18 września) z pomocą lotnictwa rozbili wojsko polskie (Armia "Poznań" i "Pomorze"), które z trudem przebijało się ku Warszawie.
16 września Albert Leister, powołany przez wojskowe władze okupacyjne cywilny komisarz miasta Łodzi, ogłosił rozpoczęcie urzędowania w budynku ratusza. Wkrótce nad jego wejściem powiewała flaga ze swastyką.
Archiwum Państwowe w Łodzi
11 listopada 1939 roku naziści zniszczyli pomnik Tadeusza Kościuszki. Niemiecki dziennikarz relacjonujący to wydarzenie dla "Deutsche Lodzer Zeitung" napisał, że to odwet Niemców za napad Polski na Rzeszę.
Archiwum Państwowe z Łodzi
Friedrich Übelhör, prezes rejencji, przemawiał: "Żadnych sentymentów czy względów dla jakichś bliskich nam Polaków. Zastrzyk żelaza w kręgosłup o żadnych myśli, że kiedykolwiek wrócą Polacy. Symbolicznie kazałem właśnie dzisiaj, w dniu niepodległości Polski, wysadzić pomnik Kościuszki. Układ sił jest tutaj całkowicie jasny i ostateczny".
Archiwum Państwowe w Łodzi
Po tym jak figura Tadeusza Kościuszki znalazła się na ziemi, usiedli na niej żołnierze. Z okien dawnego ratusza przez kilka najbliższych lat miał się rozciągać widok na cokół z czarnym orłem (godło III Rzeszy) pokryty flagą ze swastyką.
Przed ratuszem maszerowały również wojska radzieckie. Na archiwalnej fotografii uwieczniono nadjeżdżające działa pancerne z tryumfującą załogą. I machających do nich łodzian. 19 stycznia 1945 roku zakończyła się niemiecka okupacja Łodzi. Czołgi czerwonoarmistów przejechały z maksymalną prędkością ulicami miasta, co wywołało panikę wśród nazistów. W walkach poległo 600 żołnierzy radzieckich. Część pochowano na placu Wolności w miejscu zburzonego pomnika Tadeusza Kościuszki. Wystawiono tu również ciało Józefa Majewskiego. Złożono je w szklanej trumnie. Sowieci byli witani kwiatami. Otrzymywali też drobne upominki. Oficerowi Majewskiemu podano szklankę herbaty. Kiedy ją wypił padł martwy.
"To było w 1945 roku. Od tego momentu nie opuściłem żadnego (...) Ostatni organizowany przez partię był w 1989 roku. Nawet wtedy wzięło w nim udział mnóstwo łodzian. To nieprawda, że byli zmuszani do uczestnictwa. Że były listy i sprawdzanie obecności. Oczywiście mogli zdarzyć się jacyś nadgorliwcy, ale to były wyjątki. Ludzie brali w tym udział, bo to było radosne święto" - wspominał w rozmowie z "Wyborczą" Józef Niewiadomski, prezydent Łodzi w latach 1978-1985. Kończyła się wojna. Na placu Wolności spotkali się uczestnicy pochodu zorganizowanego z okazji Święta Pracy. Na zdjęciu jest orkiestra dęta i kobiety w strojach ludowych siedzące na wozie. Padał deszcz. A w okna ratusza zaglądali Józef Stalin i Włodziemierz Lenin. Ich portrety powieszono na budynku, w którym dziś jest Café Wiedeńska. Otwierał się kolejny rozdział w historii Łodzi. Było to już zupełnie inne miasto.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Tadeusz Kościuszko po 21 latach wrócił na swoje miejsce. Dziś patrzy na plac Wolności z 8-metrowego cokołu. Po wojnie pojawił się pomysł posadzenia naczelnika na koniu. Ale nie spodobał się. Pomnik odbudowano więc w dawnym kształcie. Ponownie pracował nad nim Mieczysław Lubelski. Artysta zamieszkał po wojnie w Londynie. Poproszony o pomoc przyjechał do Łodzi.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Pomnik odsłonięto 22 lipca 1960 roku. Tego dnia obchodzono XVI-lecie Polski Ludowej. "Dziennik Łódzki" informował o wielotysięcznych tłumach na wiecu zorganizowanym z tej okazji, warcie honorowej i składanych wieńcach. Na trybunie honorowej był generał Marian Spychalski, członek Biura Politycznego KC PZPR i minister obrony narodowej. Przemawiała m.in. Michalina Tatarkówna-Majkowska, I sekretarz KŁ PZPR: "Był on [Tadeusz Kościuszko] i pozostanie zawsze bliski polskiemu narodowi, a także robotniczej Łodzi, jako nieugięty szermierz postępu i wolności (...)".
24 października 1963 roku do Łodzi przyjechała Walentyna Tierieszkowa, pierwsza kobieta w kosmosie. Towarzyszył jej astronauta Walery Bykowski z małżonką. Gwiazdy przejechały obok ratusza. Zanim "Wala" została "podniebną miss" była włókniarką. Dlatego chętnie spotkała się z pracownicami łódzkich zakładów. Technikum Włókienniczym Nr 1 przy ul. Żeromskiego 115 nadano imię Tierieszkowej. Goście zamieszkali w Grand Hotelu. "Towarzyszyć im będą najserdeczniejsze nasze uczucia. Walentyna i Walery to przedstawiciele Związku Radzieckiego - kraju, który dzięki osiągnięciom swej nauki i techniki wytycza szlaki rozwoju całej współczesnej cywilizacji. Kosmonauci radzieccy są na bardzo bliscy" - informował w zgodzie z duchem czasu "Dziennik Łódzki". W artykule przypomniano życiorys Walentyny i udostępniono czytelnikom harmonogram jej wizyty.
Władze komunistyczne marginalizowały rocznicę wprowadzenia Konstytucji 3 Maja, a nawet zniosły święto. Większe znaczenie miało Święto Pracy (1 maja) i Dzień Zwycięstwa (9 maja). W latach 80. XX w. do tradycji nawiązała "Solidarność". Opozycjoniści organizowali niezależne obchody, które przyciągały tłumy Polaków. 3 Maja wrócił do kalendarza oficjalnych rocznic po 1989 r. Rok później Sejm ustanowił tego dnia Święto Narodowe. Z okien ratusza rozciągał się niezwykły widok. Plac Wolności wypełnił się ludźmi. Zgromadziło się tu 20 tys. osób.
Archiwum Państwowe z Łodzi
O godzinie 12 została odprawiona msza. Głos zabrał Andrzej Słowik, przewodniczący łódzkiej "Solidarności". Odnosząc się do encykliki Jana XXIII podkreślał prawo każdego narodu do suwerenności, pokoju i własnej tradycji. A wszystko pod "czujnym" okiem służb.
Czy Piotr Zawilski, dyrektor Archiwum Państwowego w Łodzi dodałby coś do naszej listy? Jego wybory pokrywają się z naszymi: - Ważna była budowa i zburzenie pomnika Tadeusza Kościuszki. I walki pomiędzy Polakami a Niemcami, które toczyły się na Nowym Rynku 11 listopada 1918 roku. Mówi się również, że powstańcy styczniowi obrabowali kasę znajdującą się w budynku.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze