Święto Niepodległości zostało usankcjonowane dopiero 23 kwietnia 1937 r. Obok Święta 3 Maja było to drugie święto narodowe II RP. Święto Niepodległości miało być obchodzone "jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego". Ale jeszcze przed 1937 r. 11 listopada były organizowane uroczystości upamiętniające odzyskanie niepodległości. Także w Łodzi.
We współczesnej Polsce największą manifestacją tego dnia jest warszawski Marsz Niepodległości organizowany przez środowiska skrajnej prawicy wywodzące się z Młodzieży Wszechpolskiej i Obozu Narodowo-Radykalnego. Mimo że według regulaminu celem marszu jest "oddanie hołdu wszystkim osobom, które przyczyniły się do odrodzenia polskiej państwowości po 123 latach niewoli" tegorocznym hasłem zgromadzenia jest "Polska dla Polaków, Polacy dla Polski" interpretujący polską historię w ksenofobicznym duchu. W przedwojennej Łodzi, w której polszczyzna była ojczystym językiem dla niecałych 60 proc. mieszkańców, Święto Niepodległości miało wymiar ponadnarodowy. A szczególne miejsce w jego obchodzeniu zajmowała najliczniejsza mniejszość miasta - Żydzi.
Podczas pierwszej wojny światowej w licznych, tworzonych spontanicznie grupach konspiracyjnych było wielu Żydów. Do Polskiej Partii Socjalistycznej, na której czele stał Józef Piłsudski, ?garnęła się również, składając w ofierze swe życie, wolność osobistą, karierę, dobrobyt materialny, postępowa część inteligencji żydowskiej? - wspominał Janusz Konrad Urbach, późniejszy radny i autor książki "Udział Żydów w walce o niepodległość Polski", a prywatnie krewny Jerzego Urbana.
Urbach jako młodzieniec zorganizował w Łodzi liczące początkowo 20 osób Koło Wojskowe im. T. Kościuszki. Jego członkowie spotykali się w mieszkaniu przy ul. Wólczańskiej 139. "Zdobyliśmy masę różnych podręczników wojskowych rosyjskich o służbie polowej wewnętrznej, z dziedziny taktyki, terenoznawstwa, batalistyki - pisał. - Na razie bez instruktorów poczęliśmy na gwałt uczyć się i egzaminować z teoretycznych rzeczy, następnie zdobyliśmy trochę broni. Każdy już umiał strzelać i rozbierać browning. Ani żeśmy się spostrzegli, gdy liczba zaprzysiężonych podwoiła się".
Początkowo grupa Urbacha była zbyt radykalna, by do końca utożsamiać się z Legionami Polskimi utworzonymi przez Piłsudskiego pod protektoratem Austro-Węgier: "W każdym razie na pewno nie tchórzostwo spowodowało, że nie poszliśmy do Legionów. Istniały pewne różnice, dziś może dziecinne. Cechowała naszą grupę jakaś żywiołowa nienawiść do Niemców. Wielu na własne oczy widziało Kalisz po pogromie. Nie mogliśmy się więc pogodzić nawet z pozornym braterstwem broni z prusactwem. Jednak od pierwszej chwili byliśmy na usługach wszystkich organizacji pomocniczych Legionów. Kolportowaliśmy odezwy, zbieraliśmy fundusze, braliśmy udział we wszystkich konferencjach".
Po pewnym czasie kilkudziesięcioosobowa grupa łodzian dołączyła do Polskiej Organizacji Wojskowej, której przewodził najpierw Piłsudski, a następnie Edward Śmigły-Rydz.
Mimo że w II RP przez wiele lat 11 listopada nie był świętem państwowym, nie był również dniem jak każdy inny. Z samego rana były odprawiane specjalne nabożeństwa w świątyniach katolickich, protestanckich, prawosławnych i żydowskich.
Na 11 listopada synagoga przy ul. Wolborskiej była specjalnie udekorowana, a w obrzędach brali udział przedstawiciele władz województwa. Rabin Feiner i prezes gminy wyznaniowej żydowskiej Lejb Mincberg wznosili okrzyki za pomyślność Rzeczypospolitej Polskiej, prezydenta Ignacego Mościckiego i marszałka Piłsudskiego. Podkreślali również lojalność Żydów wobec Polski. Uroczystość zakończyła się odśpiewaniem "Boże, coś Polskę" i "Mazurka Dąbrowskiego". Tego dnia zarząd gminy żydowskiej wysłał depeszę hołdowniczą do prezydenta i marszałka.
Zazwyczaj na dwie godziny łódzkie sklepy i przedsiębiorstwa były zamykane, aby wszyscy mogli wziąć udział w defiladzie, która była organizowana na ul. Piotrkowskiej. Przy dźwiękach orkiestry otwierały ja stacjonujące w Łodzi oddziały: 28 i 31 Pułk Strzelców Kaniowskich. Następnie szły oddziały przysposobienia wojskowego, strzelcy, członkowie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" oraz harcerze żydowscy. Za nimi dopiero artyleria polowa i ciężka.
Szkoły żydowskie podobnie jak wszystkie inne wysyłały delegacje, by złożyć kwiaty na Grobie Nieznanego Żołnierza przed katedrą. "Ilustrowana Republika" w 1928 r. relacjonowała: "Przed katedrą oczekiwali wicewojewoda Lewicki, kurator szkolny Ryniewicz i wizytator Czapczyński, generał Małachowski, generał Olszyna-Wilczyński, starosta grodzki Strzemiński, inspektor policji Niedzielski, nadkomisarz Izydorczyk, prezydent miasta Ziemięcki, gmina żydowska, senator Braude i posłowie żydowscy. Uczniowie z odkrytymi głowami defilowali przed płytą, a delegacje szkół składały wieńce. Po odegraniu hymnu szkoły odmaszerowały przy dźwiękach 'Pierwszej Brygady'. Po defiladzie odbyły się w szkołach pogadanki i odczyty na temat historii Polski i odzyskania niepodległości".
Od 1937 r. uroczystości miały bardziej wojskowy charakter. Wobec napiętej sytuacji międzynarodowej w 1937 r. dyrekcja i pracownicy firmy I. K. Poznański ofiarowali wojsku karabiny maszynowe. W defiladach brali także udział członkowie Związku Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski. W 1928 r. w asyście pocztów chorągwianych w synagodze przy ul. Wolborskiej została odsłonięta tablica pamiątkowa ku czci poległych w obronie Polski. A w synagodze przy al. Kościuszki była tablica upamiętniająca łódzkich Żydów walczących o niepodległość. Groby żydowskich bojowników o Polskę można do dziś znaleźć na żydowskim cmentarzu przy ul. Brackiej.
Ale 11 listopada atmosfera w Łodzi nie była całkowicie przyjazna Żydom. Wielu Polaków zwłaszcza tego dnia chciało zaakcentować niechęć do współmieszkańców. Łódzki ?Orędownik. Ilustrowany dziennik narodowy i katolicki? co pewien czas na podstawie donosów publikował spis łodzian, którzy zrobili zakupy w żydowskich w sklepach. Chciano w ten sposób skłonić Polaków do bojkotowania żydowskiego handlu. I tak 11 listopada 1935 r. w tekście "Żydofile łódzcy defilują" można było przeczytać, że "p. Alfons Zakrzewski (Gołębia 4) kupił buty u Żyda Ackermana (ul. Główna 59); p. Błaszczyk Władysław (Sucha 5) kupił ubranie u Żyda i artykuły spożywcze u Żyda Bornsztajna (Rokicińska 49); p. Ignacy Kalikowski (Rokicińska 49) goli się u Żyda Jakubowicza (ul. Rokicińska 55). (...) P. Kondun, właściciel budki z warzywami, ul. Rokicińska róg Teodora, bierze wodę sodową od Żyda Lesmana. Właściciel zakładu masarskiego przy ul. Żwirki 12 p. Robert Langkoff kupuje stare bułki do przetworów mięsnych u Żyda Szmulewicza, ul. Lutomierska nr 12". O ochronie danych osobowych nikt wówczas nie słyszał.
Trzy lata później, gdy 11 listopada był już świętem państwowym, publicysta "Orędownika" niejaki T. B. zastanawiał się, kiedy uda się pozbawić łódzkich Żydów praw wyborczych na wzór hitlerowskich Niemiec. Pytał, czy Żydzi "będą głosować na równi z nami, jak dotąd?" i "czy znowu swą potworną liczbą (...) zadecydują o obliczu naszej przyszłej gospodarki samorządowej?". Postulował powstanie osobnych okręgów wyborczych dla Żydów: "Żydzi zostaną w przyszłości w ogóle pozbawieni praw politycznych, a tym samym możności wpływania na sprawy Polski. Dopóki zaś to nie nastąpi, dopóki Żydom jeszcze głosować wolno, niech głosują osobno. Żądanie stworzenia narodowościowych kuryj wyborczych, a więc osobnych kuryj dla Żydów, jest żądaniem tak powszechnym, tak niezbędnym dla naszych narodowych interesów, dla interesów Polski, że prędzej czy później zrealizowane być musi".
***
Niestety, od kilku lat 11 listopada jest pretekstem do głoszenia haseł w rodzaju ?Polska dla Polaków?. Tym bardziej trzeba pamiętać, że wolna Polska była powodem do radości nie tylko dla ogolonych na łyso mężczyzn, którzy nie potrafią zaakceptować niczego, co choć trochę się od nich różni.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze