"Łódź już nie istnieje" ogłosił 11 kwietnia 1940 r. Artur Greiser, namiestnik Kraju Warty. Od tego momentu miasto nosiło nazwę Litzmannstadt. I nie była to już ta sama Łódź.
Przed wojną zamieszkiwało ją 233 tys. Żydów. W 1940 r. Niemcy na terenie Bałut utworzyli drugie co do wielkości na ziemiach polskich getto. Zostali tu przesiedleni Żydzi z różnych części Łodzi. Do Litzmannstadt Getto przyjeżdżały transporty z Europy Zachodniej.
Codziennie z głodu, braku higieny i terroru okupanta ginęli ludzie. Nieustannie dokręcano śrubę w maszynie zagłady. Ale w bałuckich kamieniach za ogrodzeniem i drutem kolczastym musiało też toczyć się życie.
A dziś? Pavel Štingl, czeski reżyser, w filmie "Bałuckie getto" (2008) zestawił opowieści Ocalałych ze współczesnymi historiami mieszkańców tej części Łodzi. "Getto nie jest tematem historycznym. To zagadnienie ponadczasowe, uniwersalne" - mówił w jednym z wywiadów. Jest u Štingla pijak z bramy, gdzie kiedyś na granicy życia i śmierci egzystowała żydowska rodzina. I pracownicy studia tatuażu, które mieści się w dawnej siedzibie gestapo.
W Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu przypominamy ważne miejsca w historii łódzkiego getta, te bardziej i mniej znane, i sprawdzamy co dziś tam się dzieje.
Siedziba gestapo (tajna policja polityczna). Gestapo nadzorowało mieszkańców getta, organizowało publiczne egzekucje i brutalne aresztowania. Realizowali plan tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej. organizowało transporty do obozów śmierci, uczestniczyło w grabieży mienia deportowanych.
Archiwum Państwowe w Łodzi
Dziś w budynku na parterze znajduje się apteka, podobnie jak przed wojną. Wyżej wciąż strach wejść.
MAŁGORZATA KUJAWKA
Centrum administracyjne getta. Stąd do okupanta docierały codzienne meldunki o liczbie narodzin i zgonów. Pracownicy gromadzili wszelkie dokumenty dotyczące getta - obwieszczenia, plakaty, przemówienia, paszporty, dowody i listy. Część materiałów zachowała się i jest dostępna w Archiwum Państwowym w Łodzi. To tutaj pracowali fotografowie Mendel Grosman i Henryk Ross, powstawała Kronika getta łódzkiego i niedokończona encyklopedia.
Dziś kamienica jest zamieszkana. Na parterze jest mała kwiaciarnia. Niedawno zamknięto sklep z dziecięcymi ubrankami.
MARCIN STĘPIEŃ
Jedna z trzech kładek. Niemcy odcięli getto od świata zewnętrznego. Wyłączyli z jego obszaru arterie komunikacyjne biegnące ulicami: Nowomiejska - Zgierska i Limanowskiego. Między nimi zbudowano trzy kładki. Jedna z nich była na rogu ul. Zgierskiej i Lutomierskiej. Kładka była miejscem wielu samobójstw. Zgierska była oddzielona deskami i drutem kolczastym. Mieszkańcy getta nie mogli się odwiedzać, a już samo zbliżenie do drutów mogło być wyrokiem śmierci.
Dziś miejsce tętni życiem.
MAŁGORZATA KUJAWKA
Z tego miejsca wielokrotnie do mieszkańców getta przemawiał Mordechaj Rumkowski, przełożony Starszeństwa Żydów. To tutaj we wrześniu 1942 r. wygłosił najbardziej dramatyczne przemówienie. Był to czas wielkiej szpery (niem. Allgemaine Gehsperre). Niemcy zakazali opuszczać Żydom domy.
Żydowscy policjanci, a później niemieccy żandarmi przeszukiwali je, by zabrać niezdolnych do pracy - chorych, starych i dzieci poniżej 10 lat. Rumkowski mówił: "Muszę poświęcić członki, by ratować ciało. Musze odebrać wam dzieci, bo inaczej inni zginą wraz z nimi".
Dziś w tym miejscu można znaleźć puste butelki po tanim winie.
MAŁGORZATA KUJAWKA
MAŁGORZATA KUJAWKA
Szpital, następnie zakłady krawieckie. Znajdowało się tu mieszkanie Rumkowskiego. Wszystkie oddziały zlikwidowano podczas wielkiej szpery.
We wspomnieniach ocalałych z tego okresu utkwił widok wyrzucanych z okien dzieci. Policjantom żydowskim obiecano, że jeśli wezmą udział w akcji ich dzieci przeżyją. Ale nie byli w stanie wykonać tego zadania. Wtedy wkroczyli Niemcy. Zabrani stąd chorzy ginęli w Chełmnie nad Nerem.
Następnie budynek stał się miejscem gdzie gromadzono ludzi przed transportem. Po szperze mieściły się tu zakłady krawieckie.
Dziś to największa ruina Bałut.
MARCIN STĘPIEŃ
MARCIN STĘPIEŃ
W tym miejscu toczyło się życie kulturalne mieszkańców getta. Do Łodzi przywieziono Żydów z całej Europy, występowali więc tutaj artyści z Wiednia, Berlina i Pragi. Przy fortepianie siadał Teodor Ryder - przedwojenny dyrygent Łódzkiej Orkiestry Filharmonicznej. Na widowni mieściło się 300 osób. W samym tylko 1941 r. widowiska rewiowe wystawiono tu 85 razy. W 1943 r. w budynku założono resort kołder i koców.
Po wojnie było tu kino "Halka", dziś działa sklep spożywczy.
MAŁGORZATA KUJAWKA
Obóz cygański. Getto w getcie - otoczone podwójnymi zasiekami i fosą. Przywieziono tu ponad 5 tys. Romów z Burgenlandu, krainy na pograniczu Austrii i Węgier. Wśród stłoczonych w dwóch kamienicach szybko wybuchła epidemia tyfusu. Cyganie, Romowie i Sinti byli pierwszą grupą wywiezioną z łódzkiego getta do obozu śmierci w Chełmnie nad Nerem. Wszyscy zginęli.
O zagładzie Romów mówi się, że to zapomniany Holokaust.
Dziś kamienice są zamieszkane. Mały sklepik oferuje zimny alkohol.
MARCIN STĘPIEŃ
MARCIN STĘPIEŃ
Stację wybudowano w 1937 r. Zaczęła działać trzy lata później. To przez Radegast trafiali do getta Żydzi z Zachodniej Europy i likwidowanych gett Kraju Warty oraz Romowie z Burgenlandu. Stąd wyjeżdżały wyprodukowane w getcie buty i mundury. Ze stacji odjeżdżały transporty Żydów do pracy. Od 1942 r. w bydlęcych wagonach wywożeni byli do obozu w Chełmnie nad Nerem.
Obóz zaczął działać w grudniu 1941 r. i był pierwszym ośrodkiem zagłady, w którym zastosowano masową technikę w celu zabijania. W 1944 r. ze stacji ruszył transport do Auschwitz-Birkenau.
Dziś oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
TOMASZ STAA?CZAK
TOMASZ STAA?CZAK
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze