Tysiące ocenzurowanych pocztówek z łódzkiego getta [ZDJĘCIA]

Często przyczyną był rozmazany atrament lub ślady brudnych rąk. Pocztówka uznawana była wówczas za niechlujną. O jej zatrzymaniu mógł również zdecydować błędnie podany adres. Cenzorzy na czerwono podkreślali fragmenty, które wzbudzały ich wątpliwości. Poza łódzkie getto nie mogła wyjść żadna informacja o panujących w nich skrajnych warunkach życia. Cenzura odrzucała karty pocztowe z prośbami o pomoc, pieniądze i ubrania. Ale między wierszami autorzy przemycali informacje o tym, że wkrótce zginą. Świadomi, dokąd odjeżdżają transporty, pisali o tym, że wkrótce wyruszą w drogę.

TOMASZ STAA?CZAK

- Zbierałam materiały do historii gett powiatu sieradzkiego. Chciałam, żeby na pierwszym planie byli ludzie. I wtedy pomyślałam, że wykorzystam karty pocztowe z unikatowej kolekcji Archiwum Państwowego w Łodzi. To moja pasja i myślę już o badaniach nad kolejnymi pocztówkami. Tym razem wysyłanymi przez mieszkańców getta do zakładu karnego w Sieradzu, gdzie również przetrzymywani byli Żydzi - opowiada Adriana Bryk, kierownik sieradzkiego oddziału Archiwum Państwowego.

Autorka niedawno wydanej książki "Niedopowiedziana historia. Karty pocztowe z getta łódzkiego" z bogatego zbioru archiwum wybrała 30 pocztówek zaadresowanych do gett w Zduńskiej Woli, Sieradzu, Warcie, Złoczewie oraz Żydów mieszkających w Szadku. Odczytała ich treść oraz przygotowała polskie i angielskie tłumaczenia. Nie było to łatwe zadanie.

TOMASZ STAA?CZAK

W korespondencji obowiązywał język niemiecki. Nie wszyscy autorzy kartek posługiwali się nim sprawnie. Jest więc pełen błędów i naleciałości z innych języków. Dominuje zapis fonetyczny. A nawet jedno źle odczytane słowo mogło uniemożliwić dalsze badanie lub zmienić jego wynik. Inną trudnością okazał się nieczytelny charakter pisma. - Myślałam, że to będzie całkiem proste. Ale to mozolna praca. Przypomina układanie puzzli. Każda, choćby najmniejsza informacja, była bardzo ważna - mówi Adriana Bryk.

Historyczkę interesowali nadawcy. Opracowała ich biogramy. Ustaliła przedwojenny adres zamieszkania każdego z nich, a nawet wykonywany zawód. Sprawdziła również gdzie mieszkali w getcie. Zidentyfikowała członków rodziny. Smutnym finałem badań była zawsze informacja o transporcie i miejscu śmierci.

TOMASZ STAA?CZAK

Pocztówki z łódzkiego getta to tzw. całostki pocztowe, czyli druki o wymiarach 14,08 x 10,05 centymetra z symbolem opłaty pocztowej. Niektóre z nich są w całości zapisane. Na innych widnieje jedynie kilka informacji. Zbiór jest częścią archiwalnego zespołu Przełożonego Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim. To największa kolekcja w Polsce, a najprawdopodobniej również na świecie.

TOMASZ STAA?CZAK

Na terenie getta od 15 marca 1940 roku działał Wydział Pocztowy. Wstrzymano indywidualne dostarczanie przesyłek dla Żydów. W lutym 1940 roku niemiecka poczta zobowiązała Przełożonego Starszeństwa Żydów do sortowania i dostarczania korespondencji. Działała cenzura. Latem 1940 roku mieszkańcy getta nie mogli wysyłać żadnych listów czy paczek. Mogli jedynie odbierać nadsyłane do nich listy.

W lipcu 1941 roku zaczął obowiązywać zakaz korespondencji z Belgią, Holandią i Francją. A w styczniu 1942 roku na czas wysiedleń okupant wstrzymał cały obrót pocztowy.

Archiwum Państwowe w Łodzi

Poczta w getcie mieściła się przy Placu Kościelnym 4/6. Działał tam oddział paczek. Filię poczty otworzono również przy ul. Dworskiej (dzisiejsza ulica Organizacji WiN). Listonosze nosili ciemne garnitury i czapki z zielonym otokiem. Zaplanowano edycję znaczków z wizerunkiem Chaima Mordechaja Rumkowskiego, Przełożonego Starszeństwa Żydów. Ale nigdy nie weszły w obieg.

Archiwum Państwowe w Łodzi

Kochani Rodzice,

Pisze do Was znowu kartkę, ponieważ całkiem możliwe, że niektórzy znowu będą musieli wyruszyć. W każdym razie nie skarżę się. Jestem już, jak to się mówi, na to nastawiona. Całkiem możliwe, że zostanę, w każdym razie chcę Wam życzyć wszystkiego dobrego. Niech Bóg Wam da co najlepsze. Nie biorę tego już do siebie. Jak to się wydarzyło, napiszę Wam niedługo. Co pisze Aron, co robicie, czy jesteście zdrowi? U mnie bez zmian. Pracuję, jestem zdrowa. Od Ruchli dostałam 10 Rm, a od Temki nic. Kiedy wysłaliście Temce? Pozdrowienia od niej. Pozdrawiam Was. Podajcie datę, kiedy przyślecie pieniądze.

Pocztówkę wysłała Schwarz Gitla (ur. 1915), krawcowa. W łódzkim getcie mieszkała przy Braunestrasse 3/11. Kartkę zaadresowała na Zduńską Wolę.

Droga siostro!

Możemy cię poinformować, że jesteśmy zdrowi i mamy nadzieję usłyszeć to samo o Tobie. Dziękujemy Ci, że jesteś nam wierna. Piszesz, że tęsknisz za nami i martwisz się. Z nami jest tak samo. Kochana Szwagierko, Ester. Mówisz, że do Ciebie w ogóle nie pisałam. Uwierz mi, drogie dziecko, nie jest tak, jaki kiedyś, gdy pisałyśmy do siebie listy. Nie martw się, wszystko jest w najlepszym porządku. Na Twoje pytanie o nasze dziecko, donoszę Ci, że jest najpiękniejsze i najmądrzejsze na całym świecie. Kochana Ester, proszę napisz nam, co słychać u rodzeństwa. Od Ciebie można się przecież wszystkiego dowiedzieć. Rodzina Sznurman jest zdrowa, przetrwali. Oni pozdrawiają serdecznie wszystkich. My i nasze dziecko pozdrawiamy i całujemy Cię po wielokroć, Rozalja.

Pocztówkę wysłał Erlich Józef Lajb (ur. 1918 r.), krawiec. W getcie mieszkał z córką Rajzlą (ur. 1940 r.). Kartkę zaadresował na Zduńską Wolę. Rodzinę wysiedlono z getta w marcu 1942 roku.

Najdrożsi! Waszą pocztówkę, na którą tak długo czekaliśmy, jak i pieniądze, otrzymaliśmy, za co Wam bardzo dziękujemy. Droga Szyfro, jeśli Was to tak dręczy, to nie musicie nam wysyłać, damy sobie jakoś radę. Lepiej kupcie coś drogiej Matce, żeby dobrze wyglądała. U nas nic nowego. Wszyscy jesteśmy zdrowi, też droga Sala i dzieci. Pracuję ciągle. Napiszcie nam, czy Kuźmiński jest w domu. Napiszę teraz list do drogiego brata Borucha.

Kochane Ruta, Julia i Sala pozdrawiają i całują Was wszystkich serdecznie. Najlepsze pozdrowienia dla rodziny w Izbicy. Bardzo was prosimy, żebyście zawsze nam pilnie odpisywali, bo niecierpliwie czekamy. Bądźcie wszyscy całkiem zdrowi. Wasze dzieci Białek

Pocztówkę zaadresowaną na Sieradz wysłał Białek Zelig (ur. 1901 r.), rzeźnik. W getcie mieszkał z żoną Chają Frymetą oraz córkami - Rudą (ur. 1933), Jehudą (ur. 1935) i Sarą (ur. 1940).

Moja droga!

Otrzymałam Twój list i pieniądze. Wszyscy jesteśmy bardzo zatroskani, dlatego proszę, żebyś codziennie pisała. O żadnych rzeczach nie mogę teraz pisać, moje myśli są przy Was. Jesteśmy dzięki Bogu zdrowi, jedynie napiszcie do nas, co u Was słychać. Nocami nie śpimy, tylko myślimy o Was. Pozdrawiam kochaną ciocię i wujka. Z wielką niecierpliwością tylko oczekujemy od Was wiadomości. Całuję kochane dzieci ze łzami w oczach.

Rute

14 grudnia 1941 roku pocztówkę do Sieradza wysłał jako głowa rodziny Skórka Jakob (ur. 1903), choć podpisała się pod nią jego żona. Przed utworzeniem getta ten pomocnik kupca mieszkał przy ul. Piotrkowskiej 92. W getcie znalazł się wraz z żoną Rutą oraz córką Natalią (ur. 1933) i Ellą (ur. 1938). Adriana Bryk poznała bliżej historię rodziny. Dowiedziała się, że dziewczynki zostały zwolnione przez Biebowa z wysiedlenia w ramach tzw. Wielkiej Szpery (w 1942 roku Niemcy zakazali opuszczać Żydom domy, żydowscy policjanci, a później niemieccy żandarmi przeszukiwali dom po domu by wywieźć na zagładę niezdolnych do pracy - chorych, starych i dzieci poniżej 10 lat).

TOMASZ STAA?CZAK