Pomniki smoleńskie. Polska jest ich pełna [PRZEGLĄD]

Pomnik upamiętniający ofiary katastrofy w Smoleńsku ma powstać na tyłach łódzkiej katedry. Z inicjatywą budowy pomnika upamiętniającego ofiary katastrofy rządowego samolotu w Smoleńsku wyszła łódzka archidiecezja. Na wstępnych wizualizacjach obiekt przedstawiany jest w formie dwóch równolegle stojących płyt z nazwiskami osób, które zginęły w katastrofie. Każda z nich ma mieć około 3 metrów wysokości.

Kuria z pomysłem najpierw zwróciła się do magistratu. Urzędnicy po cichu sondowali wśród sił politycznych, jaka będzie ich reakcja. A można było spodziewać się wszystkiego po tym, jak w czerwcu 2014 roku po długiej batalii rada miejska postanowiła, że jednak w Łodzi nie będzie ani pomnika, ani skweru Lecha Kaczyńskiego. W tym przypadku jednak aż takich kontrowersji nie ma. Rzecz jasna Prawo i Sprawiedliwość jest "za". Pomysłowi nie mówi "nie" również Platforma Obywatelska. - Nie widzę nic złego w upamiętnieniu ofiar smoleńskich - uważa Mateusz Walasek, przewodniczący klubu radnych PO.

W podobnym tonie wypowiada się Sojusz Lewicy Demokratycznej. Wstępne konsultacje dotyczą samej idei pomnika. Kuria proponuje, żeby postawić go na tyłach łódzkiej katedry. Ta propozycja również nie budzi emocji. Dlaczego kuria w ogóle zwróciła się z tą propozycją do magistratu? Z przepisów wynika, że na wzniesienie pomnika musi zgodzić się rada miejska.

O pomyśle ciepło wypowiadają się również miejscy urzędnicy. Magistratowi podoba się, że podatnicy nie będą musieli wykładać na projekt pieniędzy. Całość ma zostać sfinansowana z kościelnego budżetu.

Pomnik ofiar katastrofy smoleńskiej został odsłonięty na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach 10 listopada 2010 roku. Główny element monumentu to dwa żelbetowe prostopadłościany z okładzinami z białego kamienia. Są umieszczone względem siebie w sposób, który sugeruje przełamanie jednej bryły, zapadającej się w ziemię. W miejscu przełamania, na bocznej ścianie jednego z prostopadłościanów, znajduje się lista 96 ofiar katastrofy w Smoleńsku, a po przeciwnej stronie, na bocznej ścianie drugiego prostopadłościanu, napis: "Pamięci 96 ofiar katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 oddali życie w służbie ojczyzny w drodze na obchody 70 rocznicy zbrodni katyńskiej". Koszt inwestycji wyniósł ok. 2 mln złotych. Wykonawcą było Miejskie Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych w Warszawie.

Fot. Wojciech Olkuśnik / Agencja Gazeta

Wciąż trwa dyskusja na temat pomnika, który miałby stanąć na Krakowskim Przedmieściu. Na razie w 6. rocznicę katastrofy przed Pałacem ma stanąć namiastka pomnika - tymczasowa instalacja upamiętniająca ofiary katastrofy. Jak będzie wyglądać, okryte jest tajemnicą. Według informacji "Gazety Wyborczej", być może będzie to makieta pomnika, który stanie w tym miejscu w przyszłości.

Pomnik smoleński postawiono przy ul. Częstochowskiej w drugą rocznicę katastrofy. To spory polny kamień wmurowany w kwadratowy postument. U góry napis zaczynający się od słów: "Żywa Aleja 96 Polaków, którzy 10 kwietnia 2010 r. pod Smoleńskiem zginęli tragicznie, lecąc samolotem TU-154, aby uczcić pamięć na miejscu bestialsko pomordowanych Wspaniałych Polaków w Katyniu". Na trzech sąsiednich tablicach - nazwiska ofiar. Pomnik powstał z inicjatywy lokalnych polityków Prawa i Sprawiedliwości.

W 2013 roku jeden z mieszkańców poinformował inspektora nadzoru budowlanego, że pomnik jest samowolą budowlaną. Dwukrotnie wydawano nakaz rozbiórki. Inicjatorzy miejsca pamięci odwoływali się od decyzji i sprawa trafiła do sądu. Ten przyznał, że pomnik jest samowolą, którą trzeba zalegalizować. Sprawa nadal nie została uregulowana.

Pomnik Smoleński został odsłonięty w grudniu ubiegłego roku. Stanął przed głównym wejściem do urzędu marszałkowskiego. Pomnik ma 3,5 metra wysokości. Odlany jest z brązu i przedstawia złamane skrzydło samolotu. Umieszczono na nim nazwiska osób, które zginęły w katastrofie w Smoleńsku.

JERZY CHABA

Na uroczystości odsłonięcia pomnika byli m.in. przedstawiciele ofiar oraz marszałek Sejmu Marek Kuchciński. Odczytano listy prezydenta Andrzeja Dudy i Jarosława Kaczyńskiego. Pomnik i jego postawienie kosztowało 80 tys. zł.

Latem 2012 roku w Kałkowie niedaleko Kielc odsłonięto jeden z najbardziej znanych pomników upamiętniających katastrofę w Smoleńsku. To 10-metrowy betonowy model tupolewa z kołami od poloneza. Z okien uśmiechają się ofiary wypadku w tym para prezydencka.

"Pomnik" szybko został okrzyknięty mianem "kiczu" i "bezguścia". Pisała o nim nawet zagraniczna prasa.

Fot. Pawe? Ma?ecki / Agencja Gazeta

Fot. Pawe? Ma?ecki / Agencja Gazeta

Pomnik poświęcony ofiarom katastrofy smoleńskiej stanął w tym mieście 10 kwietnia ubiegłego roku w 5. rocznicę wypadku. Autorem projektu jest Wiesław Piechówka z oleśnickiej rady miejskiej, artysta i konserwator dzieł sztuki.

Pomnik stanął obok istniejącego pomnika Golgoty Wschodu, w pobliżu bazyliki mniejszej pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Oleśnicy.

Pomnik uroczyście odsłonił Andrzej Duda, wtedy jeszcze kandydat na prezydenta Polski.

Obelisk poświęcony Ofiarom Katastrofy Smoleńskiej wmurowano na placu przy kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w sierpniu 2011 roku.

W uroczystościach odsłonięcia pomnika uczestniczyły generałowa Ewa Błasik oraz Ewa Kochanowska, wdowa po zmarłym w katastrofie smoleńskiej rzeczniku praw obywatelskich Januszu Kochanowskim.

Obelisk zaprojektował i wykonał zduńskowolski rzeźbiarz Zbigniew Gąsiorowski. Pomnik sfinansowano z datków mieszkańców. W jego podstawę wmurowano szczątki samolotu TU-154 oraz ziemię z Katynia przywiezione z motocyklowego rajdu katyńskiego przez zduńskowolskiego strażaka Zbigniewa Kosakowskiego.

Także Olsztyn będzie miał swój Pomnik Smoleński. Projekty były aż dwa i obu wzbudzały kontrowersje.

Według pierwszej propozycji pomnik miały tworzyć opierające się na sobie stalowe konstrukcje w kształcie krzyży, otoczone dwoma kręgami płyt, upamiętniających wszystkie ofiary katastrofy. Całość miała mieć aż 12 metrów wysokości. Projekt wzbudził wiele kontrowersji, nie tylko wśród mieszkańców. Nie spodobał się także niektórym działaczom PiS.

Komitet budowy pomnika zaczął więc szukać nowego projektu i zwrócił się do Andrzeja Pityńskiego, artysty polonijnego ze Stanów Zjednoczonych, twórcy pomników o tematyce patriotycznej. Jego propozycja monumentu, który ma stanąć na rondzie Ofiar Katastrofy Smoleńskiej, to orzeł w koronie. Na rozłożonych skrzydłach są imiona i nazwiska wszystkich ofiar katastrofy. W piersi orła jest otwór w kształcie krzyża. Z jego dolnej części wychodzą dwie 2,5-metrowe postacie - prezydent Lech Kaczyński z żoną. Na pomniku znalazłyby się też mniejsze, odlane w formie płaskorzeźb, zarysy innych postaci ofiar. Korona orła i wnętrze krzyża będzie złocone, zaś para prezydencka - koloryzowana na brąz. Orzeł zostanie odlany z aluminium, bo to materiał, z którego wykonany był samolot Tu-154.

Andrzej Pityński

Ten pomnik też ma mieć 12 metrów wysokości. Miałby kosztować około 645 tys. zł. W tej chwili trwa zbiórka pieniędzy. Ale, by pomnik mógł stanąć potrzebna jest jeszcze zgoda rady miejskiej, a z tym może być różnie, bo projekt cały czas budzi kontrowersje - zdaniem niektórych jest zbyt monstrualny i przez to agresywny.

W tym roku prezydent Olsztyna Piotr Grzymowicz zaproponował, by pomnik stanął nie na rondzie Ofiar Katastrofy Smoleńskiej, ale na skwerze w jego sąsiedztwie.

Swój pomnik smoleński ma też Zakopane. Monument został odsłonięty w 2012 roku i stanął przed sanktuarium maryjnym w Zakopanem-Olczy.

Trzymetrowy pomnik z brązu autorstwa Karola Badyny przedstawia przełamaną lotniczą szachownicę układającą się w krzyż. Poniżej tego symbolu znajdują się nazwiska wszystkich 96 ofiar katastrofy samolotu, który rozbił się pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r.

Fot. Fot . Marek Podmokły / Agencja gazeta

Twórca pomnika smoleńskiego na zakopiańskiej Olczy Karol Badyna jest również autorem m.in. pomnika Artura Rubinsteina w siedzibie ONZ w Nowym Jorku, pomnika Fryderyka Chopina w ogrodzie botanicznym w Singapurze i pomnika Jezusa Miłosiernego w Stąporkowie. Badyna jest również autorem serii pięciu pomników tzw. "Ławeczek Jana Karskiego" odsłoniętych w Waszyngtonie, Kielcach, Nowym Jorku, Łodzi i Tel-Awiwie. Stworzył też płaskorzeźbę przedstawiającą Ostatnią Wieczerzę, chrzcielnicę oraz krzyż ołtarzowy w zakopiańskim sanktuarium na Olczy.

Swój pomnik upamiętniający ofiary katastrofy ma też Białystok. Monument odsłonięto w 2011 roku przy głównym wejściu do kościoła św. Rocha. Wypisano na nim nazwiska ofiar, prezydenta Lecha Kaczyńskiego i jego żony Marii oraz pochodzącego z Białegostoku Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta na uchodźstwie - na górze większą czcionką. Pomnik ma formę pękniętej na krzyż skały.

Pomnik został zbudowany z pieniędzy zebranych z dobrowolnych wpłat mieszkańców.

Fot. Marcin Onufryjuk / Agencja Gazeta

17-tonowy głaz upamiętniający ofiary katastrofy smoleńskiej stanął w Ciechocinku w listopadzie 2013 roku. Pomnik w Ciechocinku postawiła miejscowa parafia i komitet społeczny, który zbierał na ten cel pieniądze. Projekt był konsultowany z kurią i konserwatorem zabytków.

Fot. Tomasz Ciechoński

Pomnik ofiar katastrofy smoleńskiej postawiono na placu Konstytucji 3 Maja. Obelisk ma prawie cztery metry wysokości. Po prawej stronie zdobi go Matka Boska Katyńska, po lewej jest orzeł i napis ,"Katyń 1940 - Smoleńsk 2010". Z tyłu znalazła się pełna lista nazwisk ofiar katastrofy smoleńskiej. Pomnik wykonał Witold Marcewicz, kamieniarz z Bełżyc.

Podczas uroczystego odsłonięcia pomnika w lipcu 2015 roku grupa kilkuset mieszkańców zorganizowała milczący protest przeciwko postawieniu pomnika. Wcześniej wysłali do władz miasta list, pod którym podpisało się blisko 300 osób.

Memoriał Smoleński przedstawia odwrócony ogon samolotu, na którym umieszczono wykonane z brązu popiersie prezydenta Lecha Kaczyńskiego. O pozostałych ofiarach katastrofy przypominają umieszczone przy pomniku granitowe tablice z nazwiskami. Pomnik stanął na placu Mikołajkowów.

Działkę pod jego budowę przekazał urząd miasta. Przeciwko ustawieniu memoriału w tym miejscu protestowało dębickie koło Związku Sybiraków. O wyznaczenie innej lokalizacji apelowała także Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz rodzina Mikołajkowów. Protestujący sprzeciwiali się łączeniu katastrofy smoleńskiej z wydarzeniami w Katyniu. Domagali się, aby plac Mikołajkowów, który jest przeznaczony dla Sybiraków, zachował swoje pierwotne przeznaczenie.

PATRYK OGORZAŁEK

Pomimo głosów sprzeciwu memoriał odsłonięto w kwietniu 2014 roku. Oficjalne uroczystości były przerywane przez gwizdy około 300 osób. Protestujący przynieśli transparenty z hasłami: "Stop polityce opartej na tragedii" oraz "Plac Mikołajkowów dla Sybiraków i ofiar Katynia".

Dębicki pomnik kilka raz był niszczony przez wandali.

Siedmiometrowy pomnik stanął obok kościoła Matki Bożej Zwycięskiej. Został sfinansowany z datków wiernych, a terenu użyczyła sama parafia. Monument wykonał profesora krakowskiej ASP Czesława Dźwigaja, autor ponad 70 pomników Jana Pawła II.

Pomnik kształtem przypomina spiżowy gejzer tryskający z pękniętego kamienia. Konstrukcja wypełniona jest symbolicznymi elementami, m. in. fragmentem "Piety", szczątkami polskiego oficera, czaszką ze śladem po kuli, fragmentem różańca oraz wojskową szachownicą. Całość wieńczy tablica z napisem: "polskim patriotom, ofiarom tragedii lotniczej, których śmierć pokonała fałsz historii, uświadamiając światu dramat Polaków zamordowanych bestialsko w Katyniu".

Fot. Mateusz Baj / Agencja Gazeta