Top 10 wydarzeń z historii Łodzi. Subiektywny przegląd

Artykuł ukazał się w lipcu 2017 r.

W czasach średniowiecza teren dzisiejszej Łodzi porastały bory. Nad rzeką Łódką powstała niewielka osada. Wszystko wskazuje na to, że musiała istnieć już w XII wieku. Położona była w okolicy skrzyżowania dzisiejszych ulic Kilińskiego i Północnej. Pierwsza pisana wzmianka o Łodzi pochodzi z 1332 roku. Pod koniec XIV wieku w osadzie powstał plac targowy. Rozwijał się handel, dlatego Kapituła Wrocławska, właściciel ówczesnej Łodzi, zdecydowała się na lokację (założenie) miasta. Status miasta musiał potwierdzić król. 29 lipca 1423 roku Władysław Jagiełło nadał Łodzi prawa miejskie.

Życie kwitło wokół rynku, od którego odchodziły główne ulice: Podrzeczna, Drewnowska, Stodolniana, Cyganka, Kościelna (Szkolna) i najstarsza z nich - Nadstawna (Starowiejska). Przez rynek przebiegał również Trakt Królewski prowadzący z Torunia do Krakowa. Od 1441 roku rajcy rozpoczęli spisywanie ksiąg miejskich. Pierwszy spis ludności z 1534 roku wykazał 6 karczem. Mieszkańcy miasta zajmowali się m.in. produkcją gorzałki. Łódź nie była wówczas bogatym miastem.

Do 1820 roku Łódź nadal miała charakter osady rolniczej. 18 września 1820 roku Józef Zajączek, Namiestnik Królestwa Polskiego (ziem polskich pod zaborem rosyjskim), wydał zarządzenie o osadach fabrycznych przeznaczonych dla sukienników, tkaczy i prządków.

Rok później wśród ośrodków przekształconych w miasta fabryczne znalazła się m.in. Łódź. Swoje zasługi miał w tym Rajmund Rembieliński, Prezes Komisji Województwa Mazowieckiego. Przekonały go łatwy dostęp do wód powierzchniowych na potrzebę przemysłu i materiałów budowlanych (drewna, cegieł) oraz położenie miasta na trakcie handlowym.

Wkrótce zaczęli przybywać  tkacze z Prus, którzy korzystali z dobrych warunków oferowanych przez zarządców miasta. Osadnik, który dowiódł swoich umiejętności tkackich, otrzymywał ziemię, materiał potrzebny do wybudowania domu i pożyczkę.

W tym czasie trakt piotrkowski przemianowano na ulicę Piotrkowską łączącą wszystkie trzy części od tego momentu prężnie rozwijającego się miasta.

Wielka Synagoga (Reformowana) mieściła się na rogu ulic Promenadowej (Kościuszki) i Zielonej. Potrzebowała jej powiększająca się wspólnota Żydów postępowych. Została wybudowana z inicjatywy fabrykantów (m.in. Izraela Poznańskiego) przy poparciu władz miasta.

Budowa z przerwą spowodowaną kryzysem gospodarczym trwała sześć lat. Dobiegła końca w 1887 roku. Budowlę porównywano z warszawską synagogą na Tlomackiej.

Łódzką Wielką Synagogę zdobiło siedem kopuł i bogate orientalne motywy we wnętrzu. Jej otwarcie było dużym wydarzeniem. Kantorem został obdarzony potężnym barytonem Hilel Alterman. Zapisał się jako wspaniały interpretator melodii i tekstów liturgii żydowskiej.

Tu nauczał doktor Markus Braude . Pochodził ze starej rabinicznej rodziny, studiował filozofię w Berlinie i Freiburgu u samego Wilhelma Diltheya, organizował w Łodzi szkolnictwo żydowskie, angażował się w działanie partii syjonistycznej i był senatorem (1922-1927).

Spalenie Wielkiej Synagogi przez Niemców w listopadzie 1939 roku stało się symbolem tragicznych losów społeczności żydowskiej w Łodzi.

W 1905 roku w Rosji doszło do krwawo stłumionej demonstracji, której celem było m.in. wymuszenie na carze zakończenia wojny z Japonią i poprawy warunków ekonomicznych. Wieść dotarła do Królestwa Polskiego.

Do najpoważniejszych wystąpień robotniczych doszło w Łodzi. Wszystko zaczęło się 26 stycznia. Następnego dnia pracę przerwało 70 tys. robotników. Strajkowali m.in. tramwajarze, dorożkarze i sprzedawcy. Zamknięto teatry. Nie wychodziły gazety. Odbywały się marsze i wiece.

W lutym wojsko wyszło naprzeciw robotnikom z fabryki Heinzla i Kunitzera.

Kolejna fala wystąpień rozpoczęła się w maju. W czerwcu ogłoszono strajk powszechny. Dochodziło do walk ulicznych. Coraz więcej było ofiar śmiertelnych. Pogrzeby robotników zamieniały się w demonstracje polityczne. W odpowiedzi na te wydarzenia car ogłosił w Łodzi stan wojenny. Jeszcze jesienią na ulicę wychodziło 100 tys. osób. Pojedyncze wystąpienia zdarzały się do 1907 roku.

Podczas I wojny światowej Łódź znalazła się pod niemieckim zarządem. Niemcy zaczęli organizować władze miasta i regionu. 18 sierpnia 1915 roku Prezydent Policji Mateusz von Oppen, który praktycznie rządził miastem, podjął decyzję o przyłączeniu do miasta liczącej ponad 100 tys. mieszkańców wsi Bałuty. Przyłączono wówczas również inne wsie (Widzew, Chojny, Rokicie, Radogoszcz). 

Mówi się, że przed 1915 rokiem Bałuty były największą wsią świata. Liczba ludności zaczęła tu gwałtownie wzrastać pod koniec XIX wieku. Była to biedna i bardzo zaniedbana część miasta.

Dziś trudno wyobrazić sobie Łódź bez Bałut. Dzielnica jest jednym z symboli Łodzi rozpoznawalnym w całej Polsce.

Przed wojną Łódź zamieszkiwało 233 tys. Żydów. W 1940 r. Niemcy na terenie Bałut utworzyli drugie co do wielkości na ziemiach polskich getto. Przeszło przez nie około 200 tys. ludzi. Zostali tu przesiedleni Żydzi z różnych części miasta. Siłą zmuszano ich do opuszczenia swoich mieszkań.

Do łódzkiego getta przyjeżdżały również transporty z Europy Zachodniej. Codziennie z powodu głodu, braku higieny i terroru okupanta ginęli ludzie.

Wewnątrz getta przy dzisiejszej ulicy Przemysłowej utworzono obóz dla dzieci, a w kwadracie dzisiejszych ulic Wojska Polskiego, Głowackiego, Starosikawskiej i Obrońców Westerplatte obóz cygański. Przywieziono tu ponad 5 tys. Romów z Burgenlandu, krainy położonej na pograniczu Austrii i Węgier. 

Naziści wybrali na Przełożonego Starszeństwa Żydów Chaima Mordechaja  Rumkowskiego. Gettem zarządzał Hans Biebow, który zamienił je w obóz pracy.

Getto łódzkie było najdłużej istniejącym gettem na ziemiach polskich. Najtragiczniejszym wydarzeniem w jego historii była wielka szpera w 1942 roku. Niemcy zakazali opuszczać Żydom domy. Przeszukiwali dom po domu by zabrać niezdolnych do pracy - chorych, starych i dzieci poniżej 10 lat.

W 1944 roku w obliczu zbliżającego się frontu rozpoczęła się akcja likwidacyjna. Trwała od czerwca do sierpnia 1944. Od 9 do 29 sierpnia do obozu Auschwitz-Birkenau wywieziono około 70 tys. Żydów. Szacuje się, że obozach śmierci zamordowano ok. 145 tys. osób z łódzkiego getta. Ocalało od 5 do 12 tys.

Osoby, które zmarły z powodu ciężkich warunków pochowano na Polu Gettowym na cmentarzu przy ul. Brackiej.

Nieznane są dokładne losy Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Trafił do Auschwitz. Jedna z wersji mówi o tym, że został rozpoznany przez innych więźniów i zginął z ich rąk pobity na śmierć lub żywcem spalony w piecu krematoryjnym.

"Hollyłódź" i jej twórcy do dziś rozpoznawani są na cały świecie. Łódzka Filmówka jest jedną z najstarszych szkół filmowych świata.

Po zakończeniu II wojny światowej wielu artystów znalazło się w Łodzi. Założyli oni Państwową Wyższą Szkołę Filmową z wydziałami reżyserskim i operatorskim. Rok później powstała Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska. Placówki połączyły się w 1958 roku.

Dziś Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi mieści się wśród najlepszych filmówek świata.

Wśród pierwszych absolwentów znaleźli się m.in. Andrzej Munk, Andrzej Wajda, Roman Polański, Janusz Morgenstern i Jan Machulski. W latach 60. studiowali tu twórcy "kina moralnego niepokoju" - m.in. Jerzy Skolimowski i Krzysztof Kieślowski. Wszyscy podobno siadali na legendarnych schodach.

Ogólnopolski strajk studencki z 1981 r. zaczął się w Łodzi. Wzięło w nim udział ok. 10 tys. osób z Uniwersytetu Łódzkiego, Akademii Medycznej i Politechniki Łódzkiej oraz Filmówki. A w kraju - ponad 30 tys.

Strajk trwał od 29 stycznia do 18 lutego. Był to najdłuższy okupacyjny strajk studencki w Europie. Studenci walczyli nie tylko o swoje sprawy, ale również o przemiany demokratyczne w Polsce. Żądali niezależności uczelni. Domagali się 5-letnich studiów, możliwości wyboru języka obcego i zwrotu kosztów za podróże niezbędne do przygotowania pracy magisterskiej. Wśród negocjowanych punktów znalazła się podwyżka stypendiów oraz sprawa urlopów macierzyńskich, dodatków rodzinnych i zniesienia oprocentowania dla kredytów młodych małżeństw studenckich lub pokrywania ich przez uczelnie. Studenci żądali zaprzestania represji wobec opozycji, zwolnienia więźniów politycznych oraz ujawnienia i ukarania winnych wydarzeń z grudnia 1970 i czerwca 1976 roku.

Osiągnięto porozumienie, w wyniku którego zarejestrowano NZS.

27 maja 1990 roku odbyły się pierwsze wybory samorządowe w III Rzeczpospolitej. Decyzja o odbudowie samorządu terytorialnego była jedną z pierwszych i kluczowych zmian wprowadzonych po 1989 roku.

W Łodzi o jeden mandat radnego ubiegało się pięć osób. Miasto podzielono na dziesięć okręgów. Do wyborów przystąpiło dziesięć komitetów. "Solidarność", podobnie jak w innych częściach kraju, podzieliła się na frakcje. W Łodzi kandydatów wystawiły Wojewódzki Komitet Obywatelski i Łódzkie Porozumienie Obywatelskie. Na czołowych miejscach znaleźli się kandydaci związani z "Solidarnością" od samego początku jej istnienia. "Gazeta Łódzka" pod redakcją Iwony Katarasińskiej wspierała działaczy startujących z list Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego "Solidarność". Do podziału było 80 mandatów. ŁPO otrzymała 50, a WKO 24.