Gustaw Landau-Gutenteger. Architekt, który zaczarował Łódź

ul. Wólczańska 31/33

Gdy mówi się o tym, że Łódź jest pełna secesyjnych zabytków, jako pierwsza na myśl przychodzi Willa Leopolda Kindermanna. Jej gruntowny remont zakończył się trzy lata temu. Od tej pory willa prezentuje się przepięknie i jest najznamienitszym przykładem secesji nie tylko w Łodzi, ale całej Polsce. Obecnie znajduje się tutaj jeden z oddziałów Miejskiej Galerii Sztuki. Willa została zaprojektowana około roku 1901-1902 przez Gustawa Landau-Gutentegera, a powstała w latach 1902-1903. Jej pierwszym lokatorem był Leopold Kindermann z żoną Laurą Feder, córką przemysłowca Henryka Federa. Działkę przy Wólczańskiej 31 Laura otrzymała od ojca w posagu. Nieruchomość na Wólczańskiej 33 Kindermannowie zakupili dopiero w 1914 roku i wtedy połączyli obie działki. Pod numerem 33 stanęła wówczas jeszcze jedna willa dla ich córki Eleonory.

Sandra Kmieciak

Willa Leopolda Kindermanna okazale prezentuje się już z zewnątrz. Na jej fasadzie nie ma dwóch takich samych okien. Zdobią ją liczne dekoracje z motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Od strony ulicy jest ozdobny wykusz, który zdobią kamienne gałęzie i liście kasztanowca. Na szczycie ściany frontowej jest bukiet kwiatów. Wchodzimy przez portyk wsparty na kolumnach w kształcie drzew jabłoni. Równie okazale willa prezentuje się w środku. Okna zdobią witraże, ściany pokryte są tkaniną wzorowaną na tkaninach secesyjnych, drewniane schody ozdobione są eleganckimi balustradami. Wyposażenie willi, poza żyrandolami, jest autentyczne. Żyrandole, które obecnie wiszą na sufitach willi, są dziełem łódzkiego rzeźbiarza Michała Gałkiewicza.

ul. Piotrkowska 43

Willa Leopolda Kindermanna nazywana bywa "willą pod jabłoniami", kamienica Oszera Kohna "kamienicą pod kasztanami". W obu przypadkach źródłem potocznych nazw są zdobienia z motywami roślinnymi, charakterystyczne dla secesji przełomu wieków. Ponoć kamienica Oszera Kohna była pierwszym secesyjnym budynkiem w Łodzi. Kamienica z Piotrkowskiej 43 nabrała wyglądu typowego dla Art Noveau po przebudowie w 1901 roku. Jej autorem był Gustaw Landau-Gutenteger. Architekt urządził tutaj swoją pracownię. Budynek ma bardzo bogato zdobioną fasadę, a na szczycie jest kopuła z liściastą kulą. Na uwagę zasługuje podwórko, które podobnie jak inne na odcinku Piotrkowskiej pomiędzy Zieloną a Więckowskiego ułożone są skośnie do ulicy (a nie prostopadle jak na pozostałej części Piotrkowskiej). W 1899 roku na podwórzu wybudowano prywatny dom modlitwy Eliakima Gliksmana i Jakuba Jankielewicza. Podobnie jak wiele tego typu budynków, ten także nie przetrwał II wojny światowej.

Sandra Kmieciak

ul. Piotrkowska 37

Gdy w 1894 roku właścicielem działki przy Piotrkowskiej 37 został Dawid Szmulewicz, Gustaw Landau-Gutenteger został przez niego poproszony o stworzenie projektu nowej kamienicy. Miała ona stanąć w miejscu dotychczasowego parterowego budynku z przylegającą piętrową oficyną. Projekt powstał w 1903 roku, a w 1904 już został zrealizowany. Podobnie jak inne zaprojektowane wówczas przez Landau-Gutentegera budynki, ten także utrzymany był w modnym secesyjnym stylu. Na fasadzie umieszczono trójkondygnacyjny wykusz zakończony okazałym balkonem (loggią). Nad nią jest smukła kopuła nakryta hełmem. Całość frontu jest ozdobiona dekoracjami o kształtach wstęg, liści, lwich i kobiecych głów.

Sandra Kmieciak

ul. Piotrkowska 128

Kamienica wygląda spektakularnie. Została wybudowana w 1904 roku dla Alwiny i Gustawa Schichtów. Stylem nawiązuje do secesji wiedeńskiej. Pięciokondygnacyjna, z dwoma rzędami balkonów po prawej i lewej stronie frontowej elewacji. Zwieńczają je trójdzielne okna ozdobione kobiecymi maskami i roślinnym ornamentem. Różnorodne motywy są z resztą jednym z dominujących elementów frontu budynku. Typowo secesyjne, przedstawiające motywy roślinne oraz zgeometryzowane kształty. Fasada częściowo pokryta jest żłobkowanym tynkiem. Okna na drugim i trzecim piętrze są prostokątne, na czwartym są zamknięte łukiem odcinkowym.

Sandra Kmieciak

ul. Narutowicza 32

Kamienica braci Auerbachów to nie tylko jeden z najpiękniejszych budynków na ul. Narutowicza ale w całej Łodzi. Spośród innych kamienic zaprojektowanych przez Gustawa Landau-Gutentegera wyróżnia ją niezwykła forma, która jest wynika z połączenia stylu neoromańskiego i neorenesansowego. Kamienica w porównaniu do typowo secesyjnych dzieł architekta, które można podziwiać na Piotrkowskiej, wydaje się ciężka i mroczna. Na jej szczycie przysiadły maszkarony w kształcie nietoperzy z ludzkimi głowami. Okna podzielone kolumienką na dwie części to tzw. biforia. Były charakterystycznym elementem budownictwa romańskiego, gotyckiego oraz XIX-wiecznego neoromanizmu. Okna na niższych kondygnacjach wzorowane były na weneckim renesansie. Również renesansowy kształt mają balkony. Wybudowanie kamienicy datuje się na 1896 rok, a pierwszymi właścicielami byli najprawdopodobniej bracia Chaim i Gersz Auerbachowie. W podwórzu mieścił się budynek dawnej fabryki wyrobów wełnianych braci Teitelbaum. Po II wojnie światowej była tutaj redakcja gazety w jidysz "Dos Naje Lebn", drukarnia oraz siedziba Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich.

Sandra Kmieciak

ul. Narutowicza 48

Przy Narutowicza, kilka numerów dalej niż kamienica braci Auerbachów mieści się willa Gustawa Schreera. Gustaw Adolf Schreer był łódzkim fabrykantem. Za 6 tysięcy rubli kupił działkę przy Narutowicza 48 (wówczas Dzielna 48). Najpierw wybudował na niej przędzalnię i tkalnię. Willa zaprojektowana przez Landau-Gutentegera została wybudowana w latach 1893-1894. Zakończenie budowy zostało upamiętnione napisem "Salve 1894", który został wkomponowany w posadzkę sieni. Budynek w odróżnieniu od tego spod numeru 32 wygląda wręcz skromnie. Jest niższy, ma tylko dwie kondygnacje. Elewacja na wysokości parteru jest boniowana. Willa również swoim stylem nawiązuje do renesansu, ale nie ma na nim tak bogatych zdobień. Ornamenty okalają duże okna, nad większością z nich umieszczono głowy cherubinów. Frontową fasadę zdobi duży balkon. Kiedyś rozciągał się z niego widok na park Kolejowy czyli współczesny park Stanisława Moniuszki.

MARCIN STĘPIEŃ

W latach 2014-2015 rezydencja została odnowiona. Inicjatorem remontu była firma brokerska Quantum, która kupiła willę w 2013 roku. Najpierw odrestaurowano fasadę od strony ulicy, później odnowiono pozostałe elewacje, przywrócono blask stylowemu ogrodzeniu (na furtce można zobaczyć stylowo wkomponowaną literę "S"). Remont zakończono gruntowną renowacją wnętrz. Niestety niewiele zachowało się w nich z oryginalnego wystroju.

ul. Rewolucji 1905 r. 28

Jedna z dwóch funkcjonujących synagog w Łodzi skrywa się w tylnej oficynie podwórka przy ul. Rewolucji 1905 roku 28. Wybudowano ją w latach 1895-1902 z fundacji rodziny Reicherów. Projekt powierzono Gustawowi Landau-Gutentegerowi. W trakcie II wojny światowej Niemcy zniszczyli jej wyposażenie i zamienili ją w skład soli. Mimo to budynek przetrwał. Skład soli był bowiem fortelem, który nie wzbudzał podejrzeń okupantów. Wcześniej Wolf Reicher, inicjator budowy domu modlitwy, sporządził fikcyjny akt sprzedaży swojemu niemieckiemu partnerowi w interesach. Ten nie pozwolił zburzyć synagogi utrzymując, że prowadzi w niej interesy. Zakończenie wojny nie było szczęśliwe dla bożnicy. Została sprzedana i przez lata popadała w ruinę. Dopiero latem 1988 roku za sprawą Fundacji Rodziny Nissenbaumów i Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Łodzi rozpoczął się jej remont. Osuszono mury i zaizolowano fundamenty oraz odnowiono elewację i wnętrze. W styczniu 1989 roku w synagodze wybuchł pożar, prace renowacyjne zostały wstrzymane. Ponownie wystartowały w styczniu 1989 roku, a zakończone zostały we wrześniu tegoż roku.

MARCIN STĘPIEŃ

Gustaw Landau-Gutenteger był również autorem projektu synagogi Ezras Izrael. Wybudowana w latach 1899-1904 stała przy ul. Wólczańskiej 6. Została zburzona w trakcie II wojny światowej. W nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku niemieccy okupanci spalili synagogę, a w 1940 roku usunięto pozostałości po niej.

ul. Piotrkowska 29

Zaczęło się w Warszawie. W 1857 roku, w kamienicy przy Orlej 6, Wilhelm Landau otworzył swój kantor wekslowy. Trzynaście lat później przy Piotrkowskiej 39 powstała jego pierwsza łódzka filia. Ale najbardziej okazały budynek, jakiego właścicielem był Wilhelm Landau, stanął w 1902 roku u zbiegu Piotrkowskiej i ówczesnej Nowocegielnianej (dzisiejszej Więckowskiego). O jego przeznaczeniu przypomina zdobiąca frontową elewację głowa Merkurego, rzymskiego boga handlu. Otaczają ją liście i roślinne ornamenty, typowe dla architektury secesyjnej. Widnieje tutaj także wpleciony w dekoracje roślinne inicjał "WL"należący do Wilhelma Landaua. Dodatkowo fasadę zdobią lwie głowy oraz męskie i kobiece maski.

Szymon Bujalski

Trzeba pamiętać, że bank zajmował jedynie pierwsze piętro budynku. Parter przeznaczony był na sklepy, był tu m.in. skład zegarków i magazyn jubilerski Aarona Kantora oraz skład metalowej galanterii Ludwika Heniga. Wyższe kondygnacje przeznaczono na luksusowe mieszkania na wynajem. Współcześnie układ ten zmienił się. Właścicielem nieruchomości jest Spółdzielnia Spożywców "Społem". Na parterze są delikatesy, a nad nimi pomieszczenia biurowe.

ul. Narutowicza 68

Gustaw Landau-Gutenteger nie projektował tylko budynków na zlecenie. Chociaż był już szanowanym i wziętym architektem, brał też udział w konkursach. Jak w tym ogłoszonym w 1904 roku przez Urząd Starszych Zgromadzenia Kupców na projekt budowy szkoły Zgromadzenia Kupców. Budynek szkoły wybudowano w latach 1907-1910. Podczas prac zastosowano innowacyjny budulec - beton. Dawna Szkoła Zgromadzenia Kupców jest jednym z pierwszych betonowych budynków w Polsce. Do jej absolwentów należała elita przemysłowej Łodzi oraz artyści, a wśród nich m.in. Marian i Kazimierz Brandysowie czy Zygmunt Herz. Od 1945 roku budynek jest własnością Uniwersytetu Łódzkiego. Wcześniej mieścił się tutaj Wydział Chemii, obecnie po remoncie budynku przeniósł się do niego Rektorat.

TOMASZ STAŃCZAK

ul. Wólczańska 5

Teatr Lalek Arlekin ma nie byle jaką siedzibę. Budynek przy Wólczańskiej 5 został zaprojektowany przez Gustawa Landau-Gutentegera. Wcześniej, w 1902 roku działkę u zbiegu Wólczańskiej i 1 Maja kupił od Abrama Glezera, Moszek Offenbach z żoną Blimą. Dom, który tutaj stanął to wybitny przykład secesji w architekturze. Budynek ma dwie kondygnacje, zbudowany jest na planie prostokąta, z cegły, tynkowany z delikatnym boniowaniem. Wejście zdobi roślinny ornament. W szczytach łuków okiennych i fryzie także są dekoracje roślinne. Dom pełnił funkcje mieszkalno-użytkowe. W części użytkowej Offenbachowie utworzyli sale taneczno-weselne.

Sandra Kmieciak