Katedra, kanały... Podziemne tajemnice Łodzi [ZDJĘCIA, WIDEO]

Chodząc ulicami Łodzi, nie zdajemy sobie sprawy z tego, co kryje się pod betonem i asfaltem. Dostęp do wody, prądu wydaje się czymś naturalnym. Nasza ciekawość sprowadza się zazwyczaj do wysokości opłaty comiesięcznych rachunków. O podziemnej infrastrukturze co pewien czas przypominają jedynie drogowcy, którzy większość opóźnień w remontach zrzucają na problemy z przełożeniem wodociągów lub sieci energetycznej. Jest tak chociażby z ulicą Kilińskiego, której przebudowa opóźnia się już o ponad cztery miesiące.

Podziemna Łódź to jednak nie tylko rury i kable. Co jeszcze kryje się pod ziemią?

Chociaż wiadro i kołowrót przeszły do historii, to woda do naszych mieszkań nadal trafia ze studni. Zakład Wodociągów i Kanalizacji ma 53 studnie głębinowe. W samej Łodzi i jej obrzeżach 35. - Najgłębsze studnie znajdują się przy ulicy Traktorowej oraz Kolumny. Mają 832 i 830 m głębokości. Sięgają pokładów dolnej kredy - mówi Miłosz Wika z ZWiK.

Najgłębsza studnia, z której czerpana jest woda dla łodzian, ma ponad 900 metrów głębokości, znajduje się poza granicami miasta. W Łodzi mamy ponad dwa tysiące kilometrów wodociągów i drugie tyle kanałów. Najniżej położony kanał ściekowy znajduje się na głębokości 11 metrów i przebiega pod torami kolejowymi w okolicach dworca Łódź Kaliska. Odprowadzana jest nim między innymi deszczówka z tunelu trasy W-Z.

Najbardziej znanym kanałem, który w dodatku możemy zobaczyć, a nawet się nim przejść, jest Dętka. Ten ceglany korytarz powstał w 1925 r. i znajduje się pod placem Wolności. Wysoki na 187 centymetrów i szeroki na blisko półtora metra. Tunel ciągnie się przez 142 metry. Kiedyś był wykorzystywany jako zbiornik wodny do spłukiwania kanałów w centrum Łodzi. Teraz robią to samochody ciśnieniowe, a korytarz przez lata był nieużywany.

RADOSŁAW JÓŹWIAK

Dętka została udostępniona dla zwiedzających w 2008 roku i stała się częścią Muzeum Miasta Łodzi. Otwierana jest w sezonie letnim. Zwiedzający poruszają się podziemnym ceglanym tunelem wokół pomnika Tadeusza Kościuszki. Panuje tam stała temperatura 10-15 stopni, bez względu na to, czy na zewnątrz jest upał czy mróz.

Fot. Marcin Wojciechowski / AG

Największą podziemną atrakcją są jednak zbiorniki wodne na Stokach nazywane "Podziemną katedrą". Można do nich wejść raz na dwa, trzy lata, gdy są czyszczone lub prowadzona jest ich konserwacja. Na co dzień wypełnione są wodą pitną, która stanowi rezerwę dla miasta. Zaprojektował je na początku XX wieku angielski inżynier William Heerlein Lindley. Umiejscowienie w jednym z najwyższych punktów miasta (260 metrów nad poziomem morza) sprawiło, że powstała naturalna wieża ciśnień, z której rurami woda trafia siłą grawitacji do mieszkań łodzian. Różnica poziomu między lustrem wody a najniższym punktem zasilanym z sieci wodociągowej wynosi 90 metrów.

Fot. Tomasz StaÄczak / Agencja Gazeta

Pierwsze dwa zbiorniki, o pojemności 15 milionów litrów każdy, zbudowano w latach 1935-1937. Dwa kolejne po II wojnie światowej, w latach 1949-1953. Powstały ze specjalnej wodoodpornej cegły na planie kwadratów o boku 60 metrów. Na sklepienie każdego ze zbiorników składa się 100 kopuł podtrzymywanych przez 81 kolumn. - Las kolumn z łukowo-żebrowymi sklepieniami przypomina wyglądem gotyckie katedry. Stąd nazwa "Podziemna katedra na Stokach" - tłumaczy Wika.

Woda do zbiorników tłoczona jest z 19 studni głębinowych oraz w niewielkiej ilości z ujęcia w Tomaszowie Mazowieckim na Pilicy. W przypadku teoretycznej awarii ujęć wody jej zapas w zbiornikach może zaspokoić potrzeby miasta przez 24 godziny.

Osoby, które myślą, że w Łodzi nie ma rzek, są w błędzie. W granicach miasta płynie 18 rzek o długość około 127 kilometrów. Większość z nich ukryta jest jednak w kanałach. Rzeki nadal służą miastu. Odprowadzają między innymi ze śródmieścia nadmiar deszczówki, która nie mieści się w systemie kanalizacji.

Fot. Małgorzata Kujawka / Agencja Gazeta

To dzięki rzekom Łódź w ogóle istnieje. W XIV wieku, a więc w czasie, kiedy w dokumentach pojawiają się pierwsze informacje, Łódź była wsią nad strumieniem, który nawet nie miał nazwy. Bezimienna rzeka na początku XIX wieku została nazwana Łódką. Drugą rzeką, której nie wypada nie znać, jest Jasień. W 1821 roku Rajmund Rembieliński, mazowiecki wojewoda, zdecydował o założeniu w Łodzi osady przemysłowej, na Jasieniu i Łódce stało w sumie kilka młynów. Niedługo później ich miejsce zajęły przędzalnie i tkalnie. Obie rzeki płyną teraz w kanałach na głębokości kilku metrów. Łódkę zakryto około 1918 roku. Od tego czasu niewiele osób mogło ją zobaczyć. W ubiegłym roku Zakład Wodociągów i Kanalizacji w parku Staromiejskim w jednej ze studzienek zamontował szklany wizjer. Zobaczymy przez niego nurt rzeki i najbardziej filmowy w Polsce podziemny kanał. Powstały w nim zdjęcia do trzech filmów, m.in. do "W ciemności" Agnieszki Holland. Punkt ten nazwano "okiem śledzia".

Łódź pod ziemią skrywa nie tylko kanały. Znajdują się tam także schrony. W parku Moniuszki odnaleźć można szczelinę przeciwlotniczą z 1940 roku o powierzchni 80 metrów kwadratowych, która mogła pomieścić nawet 85 osób. W parku Sienkiewicza znajdują się trzy podziemne budowle. Przechadzając się alejkami, mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że chodzi po schronach lub tuż obok nich. Wyglądają jak zwykłe górki, a wejścia do nich są zasypane. Jeden z nich jest z 1947 roku, ma 207 metrów kwadratowych i mógł pomieścić 250 osób.

Dużo miejskich legend o łódzkich podziemiach dotyczy tajemniczego niemieckiego schronu pod parkiem Poniatowskiego. Według miejskiej legendy cały park jest pokryty pajęczyną podziemnych przejść i tuneli, których przeznaczenie nie jest do końca znane. Schron pod skarpą w parku Poniatowskiego został wybudowany w 1944 roku. Na początku lat 90. tętnił on jeszcze życiem. Organizowano tam nielegalne spotkania. Przez schron przewijało się w jeden wieczór nawet kilkaset osób. Imprezami szybko zainteresowała się straż miejska i pomieszczenia zamknięto.

Schron dziś stoi pusty, drzwi do klatek schodowych są od kilku lat zasypane, a wyjścia ewakuacyjne przywalone betonowymi płytami. Otwory wentylacyjne to jedyny znak, że coś znajduje się pod ziemią.

Sporo mniejszych bunkrów odkryto także przy okazji przebudowy dworca Łódź Fabryczna. Jeden z nich udało się przenieść na ulicę Konstantynowską 98, gdzie stanął przy jedynym udostępnionym obecnie do zwiedzania schronie w Łodzi.

Schron na Brusie powstał prawdopodobnie w 1937 roku na potrzeby Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Obiekt ma powierzchnię około 180 metrów kwadratowych. Składa się z ośmiu pomieszczeń, które chroni strop o grubości 40 cm przykryty metrową warstwą ziemi oraz płytami detonacyjnymi. "Jak niemal wokół każdego obiektu tego typu, także wokół tego krążą legendy. Według jednej z nich budowla posiada jeszcze jedną, ukrytą kondygnację, a także tunel, którego wylot znajduje się w pobliskim lesie. Wątpliwe, aby była to prawda, pewne jest jednak, że schron nie odkrył jeszcze wszystkich swoich tajemnic" - czytamy na stronie Łódzkiego Stowarzyszenie Miłośników Militariów "Kompanja Brus", które zajmuje się obiektem.

FOT .TOMASZ STAŃCZAK

Schron przy Konstantynowskiej 98 o mało nie skończyłby tak samo jak ten pod parkiem Poniatowskiego. Niewiele osób wiedziało o jego istnieniu, a ci, którzy tam spędzali czas, głównie pili alkohol. Wszędzie walały się butelki po piwie i wódce. Wszystko zmieniło się za sprawą garstki zapaleńców, którzy postanowili przywrócić obiektowi dawną świetność. - Początkowo zamierzaliśmy uporządkować to miejsce i zrobić tam klub. Coraz więcej osób chciało jednak zobaczyć, co robimy. Wiedzieliśmy, że nie możemy nikomu zabronić wejść, bo to nie była nasza własność. Postanowiliśmy wynająć obiekt. Nie było łatwo, bo nikt nie chciał się do niego przyznać, ani miasto, ani wojsko. Wreszcie się udało. Coraz więcej osób chciało nam pomóc. Przynoszono eksponaty. Stwierdziliśmy, że nie możemy się z tym zamknąć. Założyliśmy stowarzyszenie i postanowiliśmy udostępnić miejsce dla łodzian - opowiada Emil Gardiasz, prezes Łódzkiego Stowarzyszenie Miłośników Militariów "Kompanja Brus".

FOT .TOMASZ STAŃCZAK

Fot. Marcin Wojciechowski / Agencja Gazeta

Podziemna Łódź się rozrasta. W centrum miasta budowana jest stacja Łódź Fabryczna. Jej perony znajdują się na głębokości 16,5 metra. Prowadzi do nich około dwukilometrowy tunel, który zaczyna się w pobliżu ulicy Niciarnianej.

W miejscu starego dworca powstaje nie tylko podziemna stacja kolejowa, ale także multimodalny węzeł komunikacyjny, który ma powiązać funkcje transportu miejskiego, regionalnego i międzynarodowego.

MARCIN STĘPIEŃ

Na poziomie 8 metrów pod ziemią znajdzie się dworzec kolejowy z poczekalnią, kasami, obiektami komercyjnymi, a także pomieszczeniami dla dyrekcji stacji i pracowników technicznych. Będzie tam również parking dla samochodów i rowerów oraz część dworca autobusowego, tak aby pasażerowie wysiadający z pociągów mogli szybko i sprawnie się przesiąść między różnymi środkami transportu. Budowa dworca Łódź Fabryczna miała zakończyć się w lutym 2015 roku. Terminu tego, jak i kolejnych, nie udało się jednak dotrzymać. Według ostatnich ustaleń stacja ma być gotowa w sierpniu. Wykonawca zgłosił jednak już chęć wydłużenia prac o kolejne pół roku. Rozmowy w tej sprawie trwają. Aby budowa podziemnego dworca miała sens, stacja ta nie może być czołowa, czyli kończyć się w centrum miasta. Konieczne jest jej połączenie z dworcem Łódź Kaliska. W tym celu pod Łodzią powstać ma tunel. Inwestycja znajduje się już na liście najważniejszych projektów kolejowych. Znalazła się też w tzw. Kontrakcie Terytorialnym. To projekty, na których z kolei najbardziej zależy samorządowi. Przeprowadzone zostały nawet badania geologiczne na trasie tunelu. W tunelu rozważane są przystanki pośrednie ? przy Zielonej (Centrum) oraz przy Manufakturze. Powstanie więc coś na kształt metra, a kolej będzie mogła uzupełnić ofertę komunikacji miejskiej. Według planów prace nad tunelem mogłyby się rozpocząć w 2018 roku.

MARCIN WOJCIECHOWSKI

W związku ze zbliżającymi się Światowymi Dniami Wody część podziemnej Łodzi będzie można "zobaczyć" w najbliższą sobotę na rynku Manufaktury. Zakład Wodociągów i Kanalizacji przygotował z tej okazji wiele atrakcji. Będzie można udać się w wirtualny spacer w trzech wymiarach po zabytkowych zbiornikach wody na Stokach. "Zajrzeć" do najgłębszej, blisko kilometrowej studni, z której czerpana jest woda dla Łodzi.

Zaplanowano także pokazy robotów, które naprawiają kanały, oraz prezentacje kamer do sprawdzania sieci kanalizacyjnej. Zobaczyć będzie można także niezwykłych "pracowników" ZWIK ? małże i ryby, które stoją na straży jakości łódzkiej wody. Natomiast każdemu, kto przyniesie próbkę wody, pracownicy laboratorium sprawdzą jej twardość.