Salon Ciekawej Książki w Łodzi. Książkowe nowości [TOP 5]

Biografista nie ma łatwego życia, zwłaszcza jeśli bohater jego książki żyje. J.D. Salinger procesował się o naruszenie prywatności z Ianem Hamiltonem. Angelika Kuźniak i Ewelina Karpacz-Oboładze bezskutecznie dobijały się do Ewy Demarczyk, która nie zareagowała na ich apel, i "Czarny anioł" powstał bez jej udziału.
Jerzy Pilch z Katarzyną Kubisiowską (publicystką związaną z "Tygodnikiem Powszechnym") się przyjaźnił, jest chrzestnym jej dziecka. Autorka dostała od niego zielone światło, dostęp do archiwaliów i obietnicę, że nie będzie wymagał autoryzacji. "Zostawiam ci baby i chlanie, w ogóle rób, jak tam chcesz, wtrącać się nie będę" - taki cytat wydobyto na okładkę. Dziś Pilch nie odbiera od Kubisiowskiej telefonów. W rozmowie dla "Newsweeka" stanowczo się od książki odciął, mówiąc, że jest "przedwczesna i niemoralna". Ewelinie Pietrowiak udzielił wywiadu rzeki, co Kubisiowska odebrała jako "zdradę" - i tak opisała.
O co poszło? O opis relacji z kobietami i choroby alkoholowej? ("Pod Mocnym Aniołem" Smarzowskiego nie widziałam. Znam to wszystko z autopsji. Za to mama poszła do kina. Po seansie zadzwoniła: Boże, Madziu, jaka jestem szczęśliwa, że ci się inaczej ułożyło życie - opowiada Kubisiowskiej jedna z byłych partnerek Pilcha). O legitymację partyjną, którą Pilch odebrał w 1977, po zamordowaniu Stanisława Pyjasa? Nie wiadomo. Biografia jest nierówna, miejscami przegadana, irytować może eksponowanie osoby autorki. Dla miłośników Pilcha - lektura obowiązkowa.

1937 rok, Warszawa podzielona na polską i żydowską. Getto ławkowe na uczelniach, sanacja zbliża się do nacjonalistów, Rydz-Śmigły planuje zamach stanu, a w prasie nawołuje się do wyrzucenia Żydów z Polski. Nowa powieść Szczepana Twardocha ("Morfina", "Drach", "Wieczny Grunwald") promowana była jako literacka "premiera jesieni", choć nie przyjęto jej bezkrytycznie. Głównym bohaterem jest Jakub Szapiro, gangster i zawodnik klubu Makabi, "przystojny Żyd o szerokich ramionach i zgarbionych plecach machabejskiego boksera". Wraz z nim czytelnik penetruje żydowską część stolicy - Kercelak, Nalewki i Okopową, nocne lokale, domy publiczne i niebezpieczne zaułki. Jest przemoc, jest władza, są pieniądze i męskie fantazje.
Pomysł na "Króla" narodził się, gdy Twardoch robił research do "Morfiny". Przeczytał opublikowaną w latach 60. książkę o przedwojennych gangsterach związanych z PPS-em i Związkiem Strzeleckim. Z Taty Tasiemki i Doktora Łokietka zrobił Kuma Kaplicę, który trafi w powieści do Berezy Kartuskiej, i Doktora Radziwiłka - drugoplanowych bohaterów "Króla". Krwiste postaci, takie jak burdelmama Ryfka Kij czy Pantaleon Karpiński o dwóch twarzach, to zdecydowanie walor powieści.
Można czytać ten retrokryminał skrzyżowany z balladą podwórzową jako "aluzyjną wyprawę we współczesność", jak to zrobił Krzysztof Varga w "Dużym Formacie" ("Bolo powraca"). "Świetnie skrojona powieść rozrywkowa" - napisał Dariusz Nowacki. To prawda. Jeszcze przed premierą prawa do ekranizacji powieści kupił Canal+.

"Jest pewna opowieść Conrada o Afryce pt. Jądro ciemności, co byłoby dobrym określeniem mego życia. Potok rwącej rzeki nocą wśród puszczy afrykańskiej - opar splątanych roślin - gorycz peyotlu - niepokój i ciemność, do wnętrz której nie przeniknęło długo światło i żarówki Philipsa, symbolu mej epoki".
Tak zaczynają się pamiętniki Zofii Stryjeńskiej (1894-1976), której czytelnikom świetnej biografii reporterskiej Angeliki Kuźniak przedstawiać nie trzeba. "Malarka na śmierć i życie" walczyła na trzech frontach - artystycznym, macierzyńskim i finansowym. Pierwszy mąż umieścił ją w domu wariatów, drugi zaraził syfilisem. Pod koniec życia już tylko "goniła za forsą". Dzieliła swoje prace na obrazy, knoty i hiperknoty. Chlastała nie tylko pędzlem, również językiem. I miała talent literacki.
Po napisaniu opowieści biograficznej "Stryjeńska. Diabli nadali" Angelika Kuźniak zaczęła z Magdaleną Budzińską pracę nad przygotowaniem do druku pamiętnika artystki.
"Chleb prawie że powszedni. Kronika jednego życia" miała premierę 9 listopada. Wydawnictwo Czarne debiutuje w Salonie Ciekawej Książki i na pewno będzie książkę promować. Warto przeczytać! Przez wspomnienia Stryjeńskiej przewijają się Witkacy, Szymanowski, Iwaszkiewicz, Malczewscy, Mościcki, Lechoń, Boznańska, Kiepura i Loda Halama. "Tu wszystko skrzy się humorem, celnymi puentami, zdaniami, które natychmiast chce się wynotować" - zachęca Kuźniak w przedmowie.

Wydawnictwo Dowody na Istnienie promuje się skrótowcem CHWDF, czyli "Chyba wszyscy dziękujemy fikcji". Brygida Helbig, która w świetnej serii "Archipelagi" wydała już powieść "Niebko", fikcji nie dziękuje, chociaż główna bohaterka/ bohater jej sylwicznej powieści to postać historyczna.
Maria Komornicka (1876-1949) pisała wiersze, dramaty, opowiadania i teksty krytyczne, tłumaczyła powieści Edwarda Bulwera Lyttona. Stanisław Pigoń nazwał ją "indywidualnością literacką", która "zabłysła i zgasła jako jaskrawy, acz krótkotrwały meteor". Bardziej, niż teksty, w pamięci współczesnych zachowała się biografia pisarki. W 1907 roku Komornicka przeistoczyła się w Piotra Odmieńca Własta (początkowo był to jej pseudonim - bo nikt nie potraktowałby przecież poważnie kobiety piszącej teksty krytycznoliterackie). Spaliła suknie, kazała wyrwać zęby, żeby upodobnić twarz do męskiej. Ubezwłasnowolniona przez rodzinę, do końca życia zamykana była w szpitalach dla nerwowo chorych.
O Komornickiej pisała Maria Janion, Izabela Filipiak poświęciła jej monografię "Obszary odmienności" i dramat "Księga Em". Helbig - m.in. "Strąconą boginię". "Kilka lat temu napisałam książkę naukową o Piotrze O.W., nawet dwie - jedną po niemiecku, drugą po polsku. Ale kto czyta książki naukowe, doktoraty, habilitacje. Przyciągają kurz w bibliotekach. Więc trzeba napisać jeszcze raz - inaczej" - napisała w "Intermezzo" "Innej od siebie".
Choć we wprowadzającym w "Inną od siebie" metatekście mowa o "utworze fikcyjnym" i "subiektywnej interpretacji losów", autorka korzysta z dokumentów. Wykorzystuje m.in. fragmenty listów, snuje też opowieść o sobie, poszukującej śladów Komornickiej/Własta (m.in. w szpitalu psychiatrycznym w Opawie).

Centrum Dialogu przypomniało niedawno Chavę Rosenfarb, publikując pierwszą część trzytomowej opowieści "Drzewo życia" (kolejne - w przygotowaniu). Wydawnictwo UŁ upomniało się o tworzącego również w jidisz Jisroela Rabona, znanego polskiemu czytelnikowi z przełożonej w latach 90. powieści "Ulica". "Bałuty" to pierwsze tłumaczenie na język polski niedokończonej powieści łódzkiego poety, prozaika i tłumacza z dwudziestolecia międzywojennego. "Bałuty" opublikował w 1934 roku w Warszawie Fundusz Literacki działający przy Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich. Podstawą przekładu autorstwa Natalii Krynickiej i Izabeli Olejnik był tekst opracowany przez Chone Shmeruka, opublikowany w telawiwskim piśmie "Di Godene Kejt".
Bohaterem prowadzącym jest siedmioletni chłopiec Josl, sierota. Przez pryzmat jego losów Rabon prezentuje pełne okrucieństwa i nędzy życie ubogiej społeczności żydowskiej na łódzkich przedmieściach, tuż przed wybuchem I wojny światowej. Bałuty zamieszkują alkoholicy, złodzieje i prostytutki. - To książka o słabych, którzy nie mają szans, żeby przeżyć w okrutnym świecie - mówiła tłumaczka Izabela Olejnik podczas premiery książki.
Uzupełnieniem polskiego wydania "Bałut" są wspomnienia o Rabonie pióra Jicchoka Janasowicza oraz recenzje współczesnych pisarzowi twórców, Simche Szajewicza i Mojsze Grosmana. W książce zawarto również opracowanie historyczne przedstawiające realia portretowanej w powieści dzielnicy.
Pozycja obowiązkowa dla miłośników Łodzi i nie tylko. Chome Schmeruk, badacz literatury żydowskiej, zaliczył "Bałuty" do "najważniejszych artystycznych osiągnięć międzywojennej prozy jidiszowej w Polsce".