Wysadzane budynki i skrytki ze skarbami. Tak w Łodzi budowano Trasę W-Z [STARE ZDJĘCIA]

Rozciągnięcie Łodzi na osi północ-południe, wzdłuż ul. Piotrkowskiej, spędzało sen z powiek urbanistom. Wszystkie koncepcje przebudowy miasta zakładały utworzenie szerokiej arterii łączącej wschód z zachodem. Próbowali tego dokonać Niemcy podczas drugiej wojny światowej, ale nie zdążyli. Podobne pomysły mieli socrealistyczni planiści w latach 50., ale zabrakło pieniędzy i woli politycznej. I tak Łódź dotrwała w niezmienionym kształcie do lat 70., gdy kraj ogarnęła modernizacja zarządzona przez ekipę Edwarda Gierka. Do łask wrócił pomysł utworzenia Trasy W-Z. No i zaczęło się.

W latach 70. Łódź zmieniła się w plac budowy i tor przeszkód. Powstawały osiedla na Retkini, Dąbrowie, Teofilowie, Bałutach i Widzewie Wschodzie. Poszerzane były ulice: Zgierska, Promińskiego (Śmigłego-Rydza), Broniewskiego, Kopcińskiego i Towarowa (dziś al. Włókniarzy). W Śródmieściu powstawał Manhattan.

Niemal równocześnie budowano Trasę W-Z. Jak dumnie podkreślała PRL-owska propaganda, była ona największą inwestycja w historii miasta. Budowlańcy zaczęli pracę w marcu 1975 r.

W maju 1977 r. sytuację w Łodzi opisywał Andrzej Makowiecki: "Skoro poszerzyło się jedne ulice, inne ulice, a szczególnie ich przedłużenia w linii prostej też zaczęły domagać się poszerzenia. Taka Armii Czerwonej... Od Widzewa do Towarowej auta suną jak po torze wyścigowym setką, a dalej - wpadając w wąską gardziel Głównej - poruszają się dwudziestką. W ogóle przecięcie miasta ze wschodu na zachód stało się problemem. W porach szczytu na Tuwima - Andrzeja i Narutowicza - Zielonej tworzą się prawdziwie paryskie, kilometrowe zatory, tramwaj linii 24 pokonuje 50-metrowy odcinek od Piotrkowskiej do Kościuszki w 10-15 minut. A samochodów przecież bez przerwy przybywa, niedługo rodzina bez syrenki czy fiacika będzie czymś zgoła nienormalnym".

Prognoza Makowieckiego sprawdziła się wiele lat później. Na początku lat 70. duży fiat kosztował równowartość 78 średnich pensji i niewiele osób mogło sobie na niego pozwolić. W 1970 r. w Łodzi było 18,5 tys. pojazdów.

Mimo że w budowie Trasy W-Z uczestniczyło 21 przedsiębiorstw, a koszty przedsięwzięcia szacowano na prawie 500 mln zł (średnia pensja wynosiła ok. 2500 zł), ekipa stale napotykała na trudności. W czerwcu 1977 r. Rada Budowy apelowała do łódzkich zakładów i przedsiębiorstw, aby udostępniły ciężarówki i wywrotki do przewożenia piachu i gruzu, bo ich niedobór grozi niedotrzymaniem terminu.

Odpowiedział dyrektor Przedsiębiorstwa Sprzętu Budowlanego i Usług Transportowych Przemysłu Lekkiego: "Przewieźliśmy naszymi środkami transportowymi 17 tys. ton ziemi, kruszywa budowlanego, piasku i cementu. W ramach pomocy przy budowie Trasy W-Z załoga naszego przedsiębiorstwa podjęła Czyn Październikowy, który zrealizowaliśmy w wolną sobotę 23 października".

Przy budowie pomagali także mieszkańcy niezwiązani w budownictwie czy transporcie. Był nawet oddelegowany specjalny pracownik, który zajmował się przyjmowaniem zgłoszeń od osób, które społecznie chciały pomóc robotnikom. W kwietniu 1978 r. zameldowała się 100-osobowa grupa słuchaczy Wojskowej Akademii Medycznej. Przyszli lekarze przez cały tydzień pracowali dzień w dzień po trzy godziny przy porządkowaniu terenu wokół przejść podziemnych.

Ul. Główna (dziś al. Piłsudskiego), przez którą miała być poprowadzona Trasa W-Z w połowie XIX w. była jedną z najgęściej zabudowanych przecznic ul. Piotrkowskiej, bo to przez nią ciągnęły wozy do stacji kolejowej w Rokicinach. Gdy kolej żelazna została doprowadzona do Łodzi, jej znaczenie spadło, ale gdy gierkowscy urbaniści pochylali się nad planem Łodzi, wiedzieli, że przed nimi liczne wyburzenia.

Trzeba było wysadzić m.in. Centralę Filmów Oświatowych "Filmos" na rogu Kilińskiego i Głównej (tam, gdzie dziś mieszczą się delikatesy Alma). Podczas eksplozji z sąsiedniego domu wybiegli przerażeni lokatorzy. Krzyczeli, że dach wali im się na głowę. Podczas obiadu cegła przebiła sufit i spadła na sam środek stołu, rozbijając talerze i wylewając zupę. Żeby uniknąć takich niespodzianek przy wyburzeniach na rogu Wólczańskiej i al. Mickiewicza, budowlańcy kazali mieszkańcom pobliskich budynków zdejmować obrazy ze ścian, a serwisy w kredensach owijać obrusami.

W maju 1978 r. brygada pirotechników zajmowała się wysadzaniem 40-centymetrowego starego podłoża betonowego przy zbiegu ulic Głównej i Piotrkowskiej, by zbudować przejście podziemne. Rozbijanie jej młotami pneumatycznymi musiałoby trwać miesiącami, ale obawiano się o Central i jego szyby wystawowe. Budynek był oddalony o 25 metrów, a strefa bezpieczeństwa dla amonitu, który służył do wysadzania, wynosiła 40 metrów. Podczas pierwszej próby powierzchnia ani drgnęła. Tego dnia padało i materiały mogły zamoknąć. Drugą próbę podjęto trzy dni później. Kostki brukowe poleciały aż pod Central. "Chodziłem z teczką i zbierałem, aby nic się nie zmarnowało" - zapewniał naczelny inżynier.

Opuszczone i wyburzane kamienice spodobały się ekipom filmowym stacjonującym w pobliskiej wytwórni. W czerwcu 1977 r. Ewa Kruk kręciła tutaj sceny do "Palace Hotel". Wyburzaną kamienicę przy zbiegu Wólczańskiej i Mickiewicza można obejrzeć w scenie przedstawiająca zbombardowaną Warszawę z września 1939 r. Polacy szabrują sprzęty z ambasady francuskiej, a Władysław Lenka, polski żołnierz grany przez Wojciecha Pokorę, idzie z jedną ocalałą walizką na tle resztek płonącego samolotu hitlerowskiego.

Kradzieże to zresztą nie był tylko temat filmowy.

Plagą budowy Trasy W-Z były kradzieże. W nocy znikały materiały budowlane, a nawet łańcuchy z barierek, odgradzających teren budowy.

Złodzieje okradali także opuszczone mieszkania. Majster Czesław Gulej, kierujący brygadą rozbiórkową, zapytany przez dziennikarza, czy znajduje jakieś "skarby", odpowiedział: "Może byśmy coś znaleźli. Ale 'łaziory' są szybsze od nas. Wszystko szabrują, jak tylko ostatni lokatorzy się wyprowadzą. 'Palestynę' [narożna czteropiętrowa kamienica mieszcząca na rogu Targowej i Głównej - dop. red.] na Głównej zryli dokumentnie, bo mieszkańcy opowiadali, że po Żydach musiał gdzieś zostać wielki majątek. Gdy przyszliśmy ten dom rozbierać, wszystkie ściany były poprute".

Gdy Anna Grodzicka, ostatnia lokatorka kamienicy przy ul. Kilińskiego 133, wróciła do domu po krótkiej nieobecności, zastała mężczyzn próbujących sforsować jej drzwi. Grodzicka w czasie wojny była żołnierzem armii Zygmunta Berlinga, więc w żołnierskich słowach przepędziła złodziei.

Do budowlańców zgłosił się ksiądz i w tajemnicy powiedział, gdzie znajduje się skrytka z kosztownościami w jednej z kamienic. Dobrze zamaskowany schowek rzeczywiście był, ale splądrowany. W jednym domu pod podłogą brygada rozbiórkowa natrafiła na trzy zalakowane litrowe butelki ze spirytusem. Na nalepkach monopolowych był rok 1952. Robotnicy przenieśli je do pakamery. Następnego dnia okazało się, że ktoś się włamał i zabrał spirytus.

Innym alkoholowym wątkiem budowy Trasy W-Z było zabetonowanie w ławie pod filarem słupowym po stronie północno-wschodniej przejścia podziemnego przy ul. Targowej butelki po extra-żytniej. Z kolei w konstrukcji przejścia podziemnego na ul. Sienkiewicza ukryto butelkę koniaku.

Robotnicy spieszyli się z ukończeniem trasy do 15 grudnia 1978 r. Dlaczego wybrali taki termin? Zobowiązali się, że zdążą przed 30. rocznicą zjednoczenia PZPR. Udało się trzy dni przed czasem, ale zgryźliwi zauważali, że nie ukończono jeszcze przejść podziemnych, a wokół budowy panuje straszny bałagan. W rzeczywistości ostatni robotnicy zeszli z budowy latem 1980 r.

Mimo że Trasa W-Z miała być chlubą miasta, nadając jej nowoczesny rys, już po kilku latach zaczęły wychodzić na jaw niedoróbki. W 1988 r. Dariusz Dorożyński w łódzkim tygodniku "Odgłosy" pisał: "A łódzka trasa W-Z, tak młoda przecież i nowoczesna? Realizacyjne 'oszczędności' i okrojenia już dają o sobie wyraźnie znać: na odcinku od alei Tadeusza Kościuszki do ulicy Henryka Sienkiewicza ta szeroka arteria zaczyna się coraz bardziej klinować, blokować. Każdy wypadek potrącenia pieszego przy ulicy Jana Kilińskiego uświadamia wszystkim, że to tam powinno być podziemne przejście dla pieszych, a nie przy ul. Targowej, gdzie tylko dziś koty się lęgną".

Artykuł ukazał się w 2015 r.